Η δημιουργία δημόσιων δομών υγείας υπήρξε μία από τις πιο κρίσιμες προκλήσεις που αντιμετώπισε το νεοσύστατο ελληνικό κράτος μετά την Επανάσταση του 1821. Η ανάγκη για περίθαλψη τραυματιών, η φροντίδα των απόρων και η αντιμετώπιση επιδημιών, οδήγησαν στις πρώτες προσπάθειες οργάνωσης νοσοκομείων. Σε αυτό το πλαίσιο, δύο ιστορικά ορόσημα ξεχωρίζουν: το Δημόσιο Νοσοκομείο Ναυπλίου (1828) και το Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών “Ευαγγελισμός” (1881-1884).
Το Δημόσιο Νοσοκομείο Ναυπλίου: Η πρώτη οργανωμένη δομή υγείας
Το πρώτο νοσοκομείο που ιδρύθηκε επίσημα στο ελληνικό κράτος ήταν το Δημόσιο Νοσοκομείο Ναυπλίου, το 1828, από τον Ιωάννη Καποδίστρια. Η πρωτεύουσα του κράτους εκείνη την εποχή ήταν το Ναύπλιο, και ο Καποδίστριας, ως πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας, έδωσε άμεση προτεραιότητα στη δημόσια υγεία, αναγνωρίζοντας ότι η ελευθερία δεν έχει αξία χωρίς την προστασία της ζωής και της αξιοπρέπειας των πολιτών.
Τον Ιούλιο του 1829, ο τότε Φρούραρχος Ναυπλίου Βαυαρός συνταγματάρχης Κάρολος ‘Ευδεκ , σε αναφορά του προς τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, έγραφε :
<< … Εφρόντισα την σύστασιν Νοσοκομείου Στρατιωτικών , μεταχειρισθείς επί τούτω παλαιόν ερείπιον δια το ευκραές του αέρος και την καλήν του θέσιν. Το Νοσοκομείον τούτο έχει σήμερον κρεββάτια δια 42 ασθενείς. Έχει αρχίατρον, φαρμακοποιόν, επιστάτην, γραίας τινάς δια το μαγειρείον και το πλύσιμον και τακτικήν φαρμακείαν. Η διατροφή των ασθενών, συμπεριλαμβανομένης μάλιστα και της αγοράς τινών ιατρικών, δεν φέρει δαπάνην εις το Εθνικόν Ταμείον , διότι πληρώνεται από τους δέκα παράδες και από το ψωμί, τα οποία καθ΄εκάστην αφαιρούνται από ΄εκαστον νοσοκομούμενον στρατιώτην… Προστίθεται ήδη εις αυτό νέος θάλαμος δια 16 κρεββάτια και ένας τόπος δια την Φαρμακείαν, τους φαρμακοποιούς και το χημικόν εργαστήριον……>>
Το νοσοκομείο στεγάστηκε αρχικά σε υφιστάμενα κτίρια της πόλης και εξυπηρέτησε πρωτίστως τραυματίες του Αγώνα, άπορους πολίτες και θύματα επιδημιών. Λειτούργησε με τη συνδρομή φιλελλήνων ιατρών και υπό τον συντονισμό του Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος πίστευε ότι η κρατική φροντίδα για την υγεία είναι θεμέλιο για την κοινωνική συνοχή.
Παρά τις δυσκολίες της εποχής – όπως η έλλειψη υποδομών, φαρμάκων και εξειδικευμένου προσωπικού – το νοσοκομείο αποτέλεσε πρότυπο κοινωνικής φροντίδας και έθεσε τις βάσεις για το μετέπειτα σύστημα δημόσιας υγείας. Όταν η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στην Αθήνα το 1834, η ανάγκη για νοσοκομειακές υποδομές μεταφέρθηκε επίσης εκεί, οδηγώντας στη δημιουργία νέων νοσοκομείων.
Ο Ευαγγελισμός: Το μεγάλο νοσοκομείο της νέας Αθήνας
Η επόμενη μεγάλη τομή στη νοσοκομειακή περίθαλψη ήρθε με τη δημιουργία του Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών “Ο Ευαγγελισμός”. Η ιδέα για την ίδρυσή του γεννήθηκε γύρω στο 1875 και υλοποιήθηκε χάρη στη συνδρομή του φιλανθρωπικού συλλόγου “Η Ευαγγελίστρια”, που συγκέντρωσε πόρους από εράνους και δωρεές.
Στις 25 Μαρτίου 1881 κατατέθηκε ο θεμέλιος λίθος για την ανέγερση του Νοσοκομείου από τον Βασιλέα Γεώργιο τον Α’ και τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν το 1884, με την παρουσία του βασιλιά Γεωργίου Α΄. Το νοσοκομείο ανεγέρθηκε σε στρατηγική τοποθεσία κοντά στο κέντρο της Αθήνας, στον τότε δρόμο προς Κηφισιά, σήμερα οδός Μιχαλακοπούλου, και αποτελούσε για την εποχή ένα εξαιρετικά σύγχρονο και μεγάλο ίδρυμα.
Ο πρώτος ασθενής εισάγεται για νοσηλεία στις 16 Απριλίου 1884 στην Χειρουργική κλινική. Είναι ο Γεώργιος Ζιζάκος, ηλικίας 10 ετών, μαθητής. Παραμένει 17 ημέρες και εξέρχεται θεραπευμένος.
Όπως φαίνεται από στοιχεία που υπάρχουν στα αρχεία του νοσοκομείου, το Θεραπευτήριο “O ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ”, νοσήλευε κυρίως γυναίκες και παιδιά.
Το 1935, για την όλη δραστηριότητα του Θεραπευτηρίου η ακαδημία Αθηνών απένειμε “ αργυρούν μετάλλιον”, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 50 ετών από την ίδρυση του.
Το 1939 απονεμήθηκε στον Ευαγγελισμό “χρυσούν μετάλλιον” από την “Επιτροπή της Εκθέσεως Υγιεινής”, η οποία οργανώθηκε τότε στην Αθήνα.
Ο Ευαγγελισμός σχεδιάστηκε με βάση τα πρότυπα ευρωπαϊκών νοσοκομείων και είχε μοντέρνα αρχιτεκτονική, ευρύχωρα τμήματα, καθαριότητα και οργάνωση, που ξεπερνούσε κατά πολύ ό,τι υπήρχε στην Αθήνα ως τότε. Εξελίχθηκε γρήγορα σε σημείο αναφοράς για την ιατρική εκπαίδευση, καθώς οι ιατροί του Πανεπιστημίου Αθηνών άρχισαν να διδάσκουν εκεί φοιτητές Ιατρικής.
Η κοινωνική σημασία των πρώτων νοσοκομείων
Η ίδρυση του Δημόσιου Νοσοκομείου Ναυπλίου και του Ευαγγελισμού δεν ήταν μόνο πράξεις υγειονομικής σημασίας. Ήταν βαθιά κοινωνικές και πολιτικές πράξεις, που αναγνώριζαν το δικαίωμα του πολίτη στην περίθαλψη. Σε μια εποχή φτώχειας, επιδημιών και ανυπαρξίας κοινωνικής ασφάλισης, τα νοσοκομεία αυτά λειτούργησαν ως καταφύγια ζωής, κυρίως για τους αδύναμους.
Ο Ευαγγελισμός, ιδίως, σηματοδότησε τη μετάβαση από τα φιλανθρωπικά ιδρύματα σε κρατικές δομές υγείας, θέτοντας τις βάσεις για το σύγχρονο σύστημα περίθαλψης στην Ελλάδα. Εξυπηρετούσε και συνεχίζει να εξυπηρετεί χιλιάδες πολίτες καθημερινά, ενώ αποτελεί ακόμα και σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα και πιο οργανωμένα νοσοκομεία της χώρας.
Από το παρελθόν στο παρόν
Η διαδρομή από το ταπεινό Νοσοκομείο Ναυπλίου έως τον Ευαγγελισμό είναι ενδεικτική της εξέλιξης της Ελλάδας στο πεδίο της δημόσιας υγείας. Παρά τις δυσκολίες και τις κρίσεις, οι πρώτες αυτές νοσοκομειακές δομές αποτέλεσαν τους θεμέλιους λίθους πάνω στους οποίους οικοδομήθηκε η σύγχρονη νοσοκομειακή φροντίδα.
Ανατρέχοντας στην ιστορία τους, δεν βλέπουμε μόνο το παρελθόν της ιατρικής περίθαλψης στην Ελλάδα, αλλά και τον διαχρονικό αγώνα για καθολική πρόσβαση στην υγεία – έναν αγώνα που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Πηγές:
1. :Χρονικά του Μοριά, Τόμος Α΄(1952), Σελ. 88. “Χρονικά τ΄Αναπλιού”, Αγγ. Κλεισιούνη
2. Μ. Λαμπρινίδου, “Η ΝΑΥΠΛΙΑ” σελ. 57
