Κάθε μέρα, ερχόμαστε αντιμέτωποι με πρωτοσέλιδα για θανάτους: εκατομμύρια άνθρωποι χάνονται λόγω ασθενειών, καταστροφών, υπερβολικής εργασίας ή ανθυγιεινών τρόπων ζωής. Αλλά μεγάλο μέρος αυτών των ρεπορτάζ δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα – και μπορεί να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό.
Η δημοσιογραφία έχει ως στόχο να βοηθήσει το κοινό να κατανοήσει τους κινδύνους για την υγεία. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο τα μέσα ενημέρωσης αναφέρουν τους θανάτους συχνά διαστρεβλώνει την κατανόησή μας για το τι πραγματικά σκοτώνει τους ανθρώπους. Δραματικές αιτίες όπως η τρομοκρατία, οι πανδημίες και οι φυσικές καταστροφές λαμβάνουν δυσανάλογη προσοχή, ενώ χρόνιες ασθένειες όπως οι καρδιακές παθήσεις, οι νεφρικές παθήσεις και το εγκεφαλικό επεισόδιο – οι μεγαλύτερες αιτίες θανάτου στον κόσμο – υποαναφέρονται ή αγνοούνται.
Αυτό έχει σημασία. Οι αντιλήψεις του κοινού για τον κίνδυνο διαμορφώνουν τα πάντα, από τις κυβερνητικές δαπάνες για την υγεία και τις ερευνητικές προτεραιότητες έως την ατομική συμπεριφορά και τις πολιτικές αντιδράσεις.
Ένα μεγάλο μέρος της έρευνας υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι υπερεκτιμούν σταθερά τον κίνδυνο σπάνιων ή εντυπωσιακών αιτιών θανάτου και υποτιμούν τις συνηθισμένες. Μια μελέτη του 2014 διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι ήταν πολύ πιο πιθανό να σκέφτονται θανάτους από αυτοκτονία, ανθρωποκτονία ή αεροπορικά δυστυχήματα παρά από εγκεφαλικό επεισόδιο, διαβήτη ή χρόνια αναπνευστική νόσο – παρόλο που τα τελευταία είναι πολύ πιο συνηθισμένα.
Αυτές οι λανθασμένες αντιλήψεις αντικατοπτρίζουν σε μεγάλο βαθμό την κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης. Μια συγκριτική ανάλυση περιεχομένου βρετανικών, αμερικανικών και αυστραλιανών εφημερίδων διαπίστωσε ότι ο καρκίνος, τα αεροπορικά ατυχήματα και τα βίαια εγκλήματα ήταν δυσανάλογα εκπροσωπούμενα, ενώ οι κύριες αιτίες θανάτου, όπως οι καρδιακές παθήσεις, έλαβαν σχετικά μικρή προσοχή.
Οι πανδημίες τείνουν να κυριαρχούν στα πρωτοσέλιδα, ειδικά όταν οι πρώτες εκτιμήσεις ή οι μελέτες μοντελοποίησης αναφέρονται χωρίς συγκεκριμένο πλαίσιο. Ένα παράδειγμα είναι ο ευρέως διαδεδομένος ισχυρισμός ότι η υπερβολική εργασία προκαλεί 2,8 εκατομμύρια θανάτους ετησίως. Η αρχική έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας έθεσε τον αριθμό πιο κοντά στους 745.000 – έναν σημαντικό αριθμό, ο οποίος όμως διογκώθηκε καθώς επαναλαμβανόταν σε πρωτοσέλιδα και μέσα ενημέρωσης.
Εν τω μεταξύ, σημαντικές θανατηφόρες ασθένειες όπως οι νεφρικές παθήσεις, οι λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος και η ηπατίτιδα C μόλις που καταγράφονται στις ειδήσεις.
Αυτό το χάσμα μεταξύ κάλυψης και πραγματικότητας – γνωστό ως χάσμα αντίληψης – διαμορφώνει τον τρόπο που οι άνθρωποι σκέφτονται, αισθάνονται και ενεργούν. Έρευνες δείχνουν ότι το κοινό τείνει να πανικοβάλλεται για σπάνια γεγονότα, αγνοώντας τους καθημερινούς κινδύνους. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να ανησυχεί για το ενδεχόμενο να πεθάνει σε αεροπορικό δυστύχημα (ένα εξαιρετικά σπάνιο γεγονός), ενώ παραβλέπει την υψηλή αρτηριακή πίεση — η οποία συμβάλλει σε περισσότερους από 8,5 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο .
Γιατί τα μέσα ενημέρωσης παρερμηνεύουν τον θάνατο
Οι δημοσιογράφοι συχνά επικεντρώνονται σε ιστορίες πρωτότυπες ή σε ιστορίες που στοχεύουν στο συναίσθημα Ο καρκίνος και οι καρδιακές παθήσεις είναι συχνές, αλλά η υπερβολική εργασία ή οι θάνατοι που σχετίζονται με το κλίμα φαίνονται έχουν προτεραιτότητα καθώς έχουν και πολιτικό αντίκτυπο. Οι νέες έρευνες ή οι μελέτες μοντελοποίησης τείνουν επίσης να γίνονται γρήγορα γνωστές, ειδικά όταν συνοδεύονται από εντυπωσιακούς αριθμούς ή τολμηρούς ισχυρισμούς.
Οι δημοσιογράφοι συχνά βασίζονται σε δελτία τύπου, τα οποία μπορεί να παρουσιάζουν προσωρινά ευρήματα ως αδιάσειστα γεγονότα. Τα στατιστικά στοιχεία θνησιμότητας επίσης συχνά κοινοποιούνται χωρίς συμφραζόμενα. Για παράδειγμα, ένα άρθρο μπορεί να ισχυρίζεται ότι «η υψηλή αρτηριακή πίεση προκαλεί 10 εκατομμύρια θανάτους ετησίως» – χωρίς να εξηγεί ότι αυτός ο αριθμός περιλαμβάνει σχετικούς κινδύνους και επικαλύψεις με άλλες παθήσεις.
Ένα άλλο ζήτημα είναι ο τρόπος με τον οποίο κατηγοριοποιούνται οι θάνατοι. Ειδικά μεταξύ των ηλικιωμένων, ένας μόνο θάνατος μπορεί να περιλαμβάνει πολλαπλές παθήσεις όπως διαβήτη, καρδιαγγειακές παθήσεις και αναπνευστικές παθήσεις. Τα δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης σπάνια λαμβάνουν υπόψη αυτές τις συννοσηρότητες, πράγμα που σημαίνει ότι ο ίδιος θάνατος μπορεί να καταμετρηθεί σε διάφορες αιτίες σε διαφορετικά άρθρα, διογκώνοντας περαιτέρω τον φαινομενικό αριθμό των νεκρών.
Το αποτέλεσμα δεν είναι συνήθως σκόπιμη παραπληροφόρηση – αλλά ο αντίκτυπος μπορεί να είναι βαθιά παραπλανητικός.
Πώς μοιάζει η υπεύθυνη αναφορά;
Για να βελτιωθεί η κατανόηση του κοινού και να αποφευχθεί ο περιττός συναγερμός, τα μέσα ενημέρωσης θα πρέπει να υιοθετήσουν τρεις βασικές αρχές:
1. Παροχή πλαισίου
Να συνδέετε πάντα ένα νούμερο με την παγκόσμια εικόνα. Για παράδειγμα, περίπου 295.000 άνθρωποι πνίγονται κάθε χρόνο – ένας τραγικός αριθμός, αλλά μόλις το 0,5% των παγκόσμιων θανάτων. Χωρίς αυτό το είδος πλαισίου, είναι εύκολο ακόμη και οι μέτριοι κίνδυνοι να φαίνονται συντριπτικοί.
2. Διευκρινίστε την αιτία έναντι της συσχέτισης
Υπάρχει μια κρίσιμη διαφορά μεταξύ του να λέμε «Το Χ προκαλεί το Ψ» και «Το Χ σχετίζεται με το Ψ». Για παράδειγμα, οι πωλήσεις παγωτού και τα ηλιακά εγκαύματα τείνουν να αυξάνονται μαζί – όχι επειδή το ένα προκαλεί το άλλο, αλλά επειδή και τα δύο συνδέονται με τον καλοκαιρινό καιρό. Η ακρίβεια στη γλώσσα έχει σημασία : εκτός εάν έχει αποδειχθεί με βεβαιότητα μια άμεση αιτιώδης σύνδεση, είναι πιο ακριβές να περιγραφεί ένας κίνδυνος ως «σχετιζόμενος με» ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα.
3. Αποφύγετε τον εντυπωσιασμό
Σε ένα τοπίο γεμάτο ειδήσεις, είναι δελεαστικό να κυνηγάς τα κλικ – αλλά η εμπιστοσύνη του κοινού βασίζεται στην ακρίβεια. Η υπερβολή υπονομεύει την αξιοπιστία, ειδικά στη δημοσιογραφία υγείας.
Τι μπορούν να κάνουν οι αναγνώστες
Δεν είναι μόνο οι δημοσιογράφοι που διαμορφώνουν την αφήγηση – και οι αναγνώστες το κάνουν. Όταν βλέπετε ένα στατιστικό στοιχείο για την υγεία:
- ρωτήστε αν προέρχεται από αξιόπιστη πηγή όπως ο ΠΟΥ, ο ΟΗΕ ή το IHME
- ελέγξτε αν το σχήμα τοποθετείται στο πλαίσιο ή παρουσιάζεται μεμονωμένα
- αναζητήστε σημάδια διπλής καταμέτρησης, υπερβολής ή αιτιώδους υπέρβασης
- Να είστε προσεκτικοί με τίτλους που περιλαμβάνουν λέξεις όπως «έκρηξη», «πτήση» ή «επιδημία» χωρίς αριθμούς που να τις υποστηρίζουν.
Ο θάνατος είναι ένα σοβαρό θέμα, αλλά η κατανόησή μας γι’ αυτό δεν πρέπει να διαμορφώνεται από υπερβολές. Με καλύτερη δημοσιογραφία και πιο κριτική ανάγνωση, μπορούμε να δημιουργήσουμε μια σαφέστερη εικόνα της παγκόσμιας υγείας και να ανταποκριθούμε σε πραγματικούς κινδύνους, όχι μόνο σε τρομακτικούς τίτλους ειδήσεων.
Πηγή: theconversation.com
