Η επίμονη κολπική ξηρότητα είναι βασικό σύμπτωμα του Συνδρόμου Ουρογεννητικής Εμμηνόπαυσης (GSM), ενός φάσματος αλλαγών λόγω έλλειψης οιστρογόνων μετά την εμμηνόπαυση· συχνά συνοδεύεται από κάψιμο, κνησμό, πόνο στη σεξουαλική επαφή (δυσπαρευνία), αλλαγές στο pH και ουρολογικά ενοχλήματα. Οι σύγχρονες ευρωπαϊκές οδηγίες περιγράφουν το GSM και συνιστούν ενεργή αντιμετώπιση γιατί συνήθως επιδεινώνεται με τον χρόνο αν παραμείνει χωρίς θεραπεία.
Επιπλέον αιτίες: γαλουχία, χειρουργική/ιατρογενής εμμηνόπαυση, ορισμένα φάρμακα (π.χ. αντικαταθλιπτικά), καρκινικές θεραπείες που μειώνουν τα οιστρογόνα.
Τι βοηθά χωρίς ορμόνες (πρώτη γραμμή για ήπια–μέτρια συμπτώματα)
- Κολπικά λιπαντικά & ενυδατικά (τακτική χρήση): νεότερα σκευάσματα με υαλουρονικό οξύ βελτιώνουν τη λίπανση/άνεση· πρόσφατες κλινικές μελέτες δείχνουν κλινικά ουσιώδη βελτίωση και σε ορισμένες συγκρίσεις αποτελεσματικότητα κοντά στα τοπικά οιστρογόνα, χωρίς ορμονική δράση.
- Γενικά μέτρα: αποφυγή ερεθιστικών καθαριστικών, τακτική σεξουαλική δραστηριότητα/διαστολείς (διατηρούν την ελαστικότητα), επιλογή λιπαντικών με σωστό pH/οσμωτικότητα. (Κατευθυντήριες οδηγίες GSM.)
Τοπικά οιστρογόνα (gold standard για μέτρια–σοβαρά συμπτώματα)
Χαμηλής δόσης τοπικά οιστρογόνα (δακτύλιοι/κρέμες/ταμπλέτες) βελτιώνουν γρήγορα τη ξηρότητα, το pH και τον δείκτη κολπικής υγείας, με ελάχιστη συστημική απορρόφηση στις εγκεκριμένες δόσεις.
Ειδική περίπτωση: ιστορικό καρκίνου μαστού
Οι αμερικανικές κατευθυντήριες (ACOG) προτείνουν: πρώτα μη ορμονικές λύσεις· αν αποτύχουν και τα συμπτώματα παραμένουν σημαντικά, μπορεί να συζητηθεί χαμηλής δόσης τοπική οιστρογονική θεραπεία με την ογκολογική ομάδα, στο πλαίσιο τεκμηριωμένης συναπόφασης.
Νεότερες/εναλλακτικές εγκεκριμένες θεραπείες
1) Πραστερόνη (DHEA) ενδοκολπικά 6,5 mg
Εγκεκριμένη από FDA (ΗΠΑ) για μέτρια–σοβαρή δυσπαρευνία λόγω VVA/GSM και από EMA (ΕΕ) για μέτρια–σοβαρά συμπτώματα ατροφίας. Βελτιώνει την ξηρότητα/πόνο, με χαμηλά συστημικά επίπεδα οιστρογόνων στα δοκιμασμένα σχήματα. Η κλινική ωφέλεια είναι υπαρκτή αλλά συνήθως μέτρια, άρα ταιριάζει ιδίως όταν αποφεύγονται τα οιστρογόνα.
2) Οσπεμιφαίνη (SERM) από το στόμα
Μη ορμονικό, από του στόματος μόριο με εκλεκτική δράση στους οιστρογονικούς υποδοχείς· εγκεκριμένο για δυσπαρευνία/ξηρότητα μετά την εμμηνόπαυση (ΗΠΑ: Osphena, ΕΕ: Senshio—άδεια ανανεώθηκε το 2024). Νεότερες αναλύσεις επιβεβαιώνουν αποτελεσματικότητα και ενδομητρική ασφάλεια έως 52 εβδομάδες· ισχύουν οι προειδοποιήσεις κλάσης για VTE κ.ά., οπότε απαιτείται ιατρική αξιολόγηση κινδύνου–οφέλους.
Τι ισχύει με τα «λέιζερ» & τις ενεργειακές συσκευές;
Παρά τη δημοφιλία τους, οι θεραπείες με κολπικό λέιζερ/ραδιοσυχνότητες δεν έχουν έγκριση για ένδειξη GSM/«rejuvenation» και παραμένουν αμφιλεγόμενες:
- Μεγάλες τυχαιοποιημένες, sham-controlled μελέτες (JAMA, BJOG κ.ά.) δεν έδειξαν ανωτερότητα CO₂ λέιζερ έναντι ψευδοθεραπείας σε βασικά συμπτώματα σε 6–12 μήνες.
- Το FDA έχει εκδώσει σαφή προειδοποίηση ασφάλειας (2018) για χρήση ενεργειακών συσκευών με σκοπό «κολπική αναζωογόνηση» ή θεραπεία GSM, λόγω ελλιπών στοιχείων και αναφορών ανεπιθύμητων ενεργειών (εγκαύματα, ουλές, πόνος).
- Νεότερη, αυστηρή RCT σε επιζώσες καρκίνου μαστού έδειξε μη υπεροχή του CO₂ λέιζερ έναντι sham στις κύριες εκβάσεις (ημερήσια ξηρότητα/δυσπαρευνία), με οριακά οφέλη μόνο σε δευτερεύοντες δείκτες μετά πολλαπλές συνεδρίες.
Συμπέρασμα: μέχρι να υπάρξουν ισχυρότερα δεδομένα/εγκρίσεις, οι ενεργειακές θεραπείες δεν αποτελούν τυπική επιλογή πρώτης γραμμής για ξηρότητα κόλπου.
Πώς διαλέγω θεραπεία;
- Ξεκινήστε απλά (ενυδατικά/λιπαντικά τακτικά).
- Εάν τα συμπτώματα επιμένουν, συζητήστε με γυναικολόγο:
- Τοπικά οιστρογόνα (τυπικά η πιο αποτελεσματική λύση).
- DHEA (πραστερόνη) όταν προτιμάται μη οιστρογονική τοπική αγωγή.
- Οσπεμιφαίνη (από το στόμα) για μέτρια–σοβαρά συμπτώματα, με αξιολόγηση παραγόντων κινδύνου.
- Με ιστορικό καρκίνου μαστού: προτεραιότητα στα μη ορμονικά· αν αποτύχουν, συναπόφαση με την ογκολογική ομάδα για χαμηλής δόσης τοπικά οιστρογόνα.
- Η ξηρότητα του κόλπου είναι συχνή, αντιμετωπίσιμη και συνήθως χειροτερεύει αν μείνει χωρίς θεραπεία.
- Αποδεδειγμένα αποτελεσματικές επιλογές: τακτικά ενυδατικά/λιπαντικά (π.χ. υαλουρονικό), τοπικά οιστρογόνα, DHEA, οσπεμιφαίνη.
- Λέιζερ/ενεργειακές συσκευές: προς το παρόν όχι τυπική θεραπεία—έλλειψη έγκρισης και αντικρουόμενα δεδομένα.
Σημείωση: Το κείμενο είναι ενημερωτικό και δεν υποκαθιστά ιατρική συμβουλή. Αν τα συμπτώματά σας είναι έντονα ή επιμένουν, συζητήστε εξατομικευμένα με τον/την γυναικολόγο σας (ιδίως αν έχετε ιστορικό καρκίνου μαστού ή θρομβοεμβολικών επεισοδίων).
Πηγές
- British Menopause Society (2024) – Urogenital atrophy/GSM: σύνοψη & πρακτική καθοδήγηση. British Menopause Society
- BSSM (2024) – Position statement για GSM. bssm.org.uk
- ACOG Clinical Consensus – GSM σε άτομα με ιστορικό ορμονοεξαρτώμενου καρκίνου μαστού. ACOG
- FDA/EMA για πραστερόνη (Intrarosa). FDA Access Data
- FDA/EC/ΗΠΑ για οσπεμιφαίνη (Osphena/Senshio). FDA Access Data
- Κλινικές μελέτες υαλουρονικού οξέος σε ξηρότητα/GSM. read.qxmd.com
- RCTs & οδηγίες για κολπικό λέιζερ/ενεργειακές συσκευές. Département d’obstétrique-gynécologie
