Η πρώτη γνωστή αναφορά του Ομήρου σε μια ουσία που σχετίζεται με τη μνήμη εμφανίζεται στην “Οδύσσεια”. Σε αυτήν, ο Όμηρος περιγράφει ένα φυτό με ιδιαίτερες ιδιότητες, το οποίο σχετίζεται με τη λήθη και τη μνήμη, συγκεκριμένα στην 4η ραψωδία (ραψωδία Δ’) της “Οδύσσειας”.
Στο παλάτι του Μενελάου, η Ελένη χρησιμοποιεί ένα φάρμακο που ονομάζεται “νηπενθές”. Η ουσία αυτή περιγράφεται ότι ανακουφίζει τη θλίψη και τη στενοχώρια και βοηθά τον άνθρωπο να ξεχάσει τις δυσκολίες και τον πόνο. Η ίδια η Ελένη λέει ότι το φάρμακο αυτό το είχε λάβει από τη βασίλισσα Πολυδάμνη της Αιγύπτου. Η λέξη “νηπενθές” προέρχεται από τις λέξεις “νη-“ (που σημαίνει “όχι”) και “πένθος” (θλίψη ή στεναχώρια), δηλαδή ουσία που διώχνει τη λύπη.
Αυτή είναι η πιο άμεση αναφορά του Ομήρου σε μια ουσία που επηρεάζει την ψυχολογική κατάσταση των ανθρώπων, αν και σχετίζεται περισσότερο με τη λήθη παρά με την ανάκτηση μνήμης. Παράλληλα, δείχνει την αρχαία πίστη στις ιαματικές ιδιότητες διαφόρων φυσικών ουσιών, ιδιαίτερα φυτών, που επηρέαζαν τη μνήμη και τα συναισθήματα.
Η ιδέα της επίδρασης ουσιών στη μνήμη εμφανίζεται και αλλού στην αρχαιότητα, αλλά η συγκεκριμένη αναφορά στον Όμηρο φαίνεται να είναι η πρώτη που αναφέρεται ρητά.
