Μπορεί στο πολυσυζητημένο “The Substance: Το Ελιξίριο της Νιότης” που εξακολουθεί να διχάζει στους κινηματογράφους η μάχη της Ελίζαμπεθ Σπαρκ (Ντέμι Μουρ) ενάντια στα γηρατειά να καταλήγει σε μακελειό, όπως ωραία το έχει περιγράψει ο Φίλιπ Ροθ, ευτυχώς όμως ως επί το πλείστον η πρόσφατη καλλιτεχνική παραγωγή αναδεικνύει το γήρας με πιο ευαίσθητη και ενδυναμωτική ματιά. Αντιστέκεται στον ηλικιακό ρατσισμό ξορκίζοντας την αυτοεκπληρούμενη προφητεία “Μετά τα 50 σταματάει…” που εκστομίζει μαζί με τα σάλια και τα κελύφη γαρίδας, σε μια από τις εμβληματικές στιγμές της ταινίας, το αφεντικό της Σπαρκ απολύοντάς τη λόγω ηλικίας, μια ατάκα που τη στοιχειώνει έκτοτε.
Παραστάσεις και installations – φόρος τιμής (και) στις γιαγιάδες
Στις παραστάσεις-φόρος τιμής στις γιαγιάδες που έχουμε ήδη σημειώσει στο ημερολόγιό μας είναι το “ΜΑ ΓΚΡΑΝ΄ΜΑ” του Δημήτρη Χαραλαμπόπουλου, που έρχεται τον Δεκέμβριο στην Πειραματική Σκηνή Νέων Δημιουργών του Εθνικού Θεάτρου, μια παράσταση-αφιέρωση στη σχέση γιαγιάς-εγγονής/ού, και οι φτιαγμένες από αληθινές ιστορίες “Γιαγιάδες” του Γιώργου Καλογερόπουλου (Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, 17-19/1/25). Το “ΜΑΜΙ” του Mario Banushi που αναμένουμε με πολύ ενδιαφέρον τον Φεβρουάριο στη Στέγη είναι “μια ευχή, μια προσευχή στο βάρος που κουβαλάει η λέξη μαμά τόσο για εκείνη που το ακούει όσο και για εκείνον που το λέει” από έναν σκηνοθέτη που μεγάλωσε με τη γιαγιά του, στην Αλβανία, και να φύγει και μέχρι τα δεκατρία του, “μάμι” φώναζε τη γιαγιά του.
Αν δεν την έχετε δει ακόμη, η παράσταση της Πειραματικής Σκηνής του Θεσσαλικού Θεάτρου “Οι γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα” έχει κάνει αίσθηση για τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει το γυναικείο σώμα της τρίτης ηλικίας και τη σύνδεσή του με τις τελετουργικές πρακτικές, ενώ ένα ξεχωριστό πορτρέτο της προγιαγιάς της, της τρομερής Ευαγγελίας ή Κωστίκα που έζησε στις αρχές του 20ού αιώνα αψηφώντας τα πρότυπα των φύλων της εποχής της παρουσίασε η νεαρή εικαστικός Μαρκέλλα Ξυλογιαννοπούλου στην ομαδική έκθεση “Φόνισσες” στο State of Concept Athens.
Στην έκθεση “Υγρή Καρδιά” πέρυσι στο Atopos, όπου η επιμελήτρια Ελένη Ρήγα παρουσίασε την εν εξελίξει έρευνά της πάνω στα “Υδάτινα Κοινά” με αναφορά στον οικοφεμινισμό, στην περφόρμανς για την κάμερα “SeaMonster II”, το μετά την εμμηνόπαυση σώμα της Ελένης Μυλωνά αυτοσκηνοθετείται ανάμεσα σε πλαστικά απόβλητα που έχει μαζέψει από τις ακτές της Αίγινας –όπου και ζει έξι μήνες τον χρόνο– και στη συνέχεια, προχωρά σε ένα διαλογισμό για το μέλλον του πλανήτη. Ως άλλη σύγχρονη μάγισσα-θεραπεύτρια, η Μυλωνά, κλείνει, σύμφωνα με την επιμελήτρια, το μάτι, στον αποκλεισμό των γυναικών όταν δεν έχουν πια την αναπαραγωγική ικανότητα.
Η πιο ενδιαφέρουσα σύγχρονη θεατρική προσέγγιση στο γυναικείο σώμα μετά την εμμηνόπαυση που έχω δει ήταν στην υβριδική performance υδάτινων θεοτήτων “Ιχθυολατρεία” της Εύας Γιαννακοπούλου στο ΠΛΥΦΑ, με μια έντονα σωματική και βιωματική αναφορά στις αρχές του υδροφεμινισμού με τη συμμετοχή θηλυκοτήτων που δεν είναι ηθοποιοί και κατόπιν σχετικού ερευνητικού εργαστηρίου.
Αντίστοιχα, με μια υγρή γιορτή του γυναικείου σώματος και στην τρίτη ηλικία κορυφώνεται η παράσταση “Στο σώμα της” σε σκηνοθεσία της Ελένης Ευθυμίου και κείμενα της ίδιας και των Σοφίας Ευτυχιάδου και Νεφέλης Μαϊστράλη που μόλις ξεκίνησε στο Εθνικό Θέατρο. Ενδυμωτικά, εορταστικά, με το συναίσθημα, το χιούμορ, τη φόρτιση, την ενσυναίσθηση και το νερό να ρέουν, το γυναικείο σώμα αναδεικνύεται και μετά την εμμηνόπαυση, μετά από… “εκείνη που δεν ξάναρχεται”. Σαν τη θάλασσα, “τελειώνει ποτέ το νερό;”, όπως ακούμε δια στόματος της βετεράνου Αλίκης Αλεξανδράκη στον συγκινητικό επίλογο πριν εκείνη πάει να βρει την αγκαλιά των υπόλοιπων έντεκα συμπρωταγωνιστριών της και του νερού, σε μια ξεχωριστή παράσταση, αντιπροσωπευτική των προβληματισμών μιας νέας γενιάς δημιουργών, αλλά που αγγίζει πολύ περισσότερες.
Σε αντίστοιχα υγρούς τόνους, και σε μια εξομολογητική, χαμηλών τόνων και υψηλών ημιτονίων, συνάντηση θηλυκοτήτων διαφορετικών ηλικιών, τα διαγενεακά τραύματα γυναικών της Εσθονίας βρίσκουν το δικό τους ασφαλές καταφύγιο έκφρασης και επούλωσης στο περιβάλλον της παραδοσιακής σάουνας στην ταινία “Η αδελφότητα της καπνιστής σάουνας”.
Τα γηρατιά πέρα από στερεότυπες αφηγήσεις
Κι αν στα ιστορικά μυθιστορήματα χαμογελάμε κάθε φορά που εμφανίζεται ένα καταπονημένο γεροντάκι… ετών 50, στην πρόσφατη εκδοτική παραγωγή μερικοί από τους πιο αλησμόνητους χαρακτήρες φέρουν το γήρας με ειλικρίνεια σε όλη τη συνθετότητά του, αποτυπώνοντας τις προκλήσεις μιας εποχής που μας θέλει για πάντα νέους και μας παρέχει όλο και περισσότερα εργαλεία για να το καταφέρουμε – τουλάχιστον σε όσους μπορούν να τα πληρώσουν. Στο “Μπαουμγκάρτνερ” (εκδόσεις Μεταίχμιο) ο Πολ Όστερ μας παρέδωσε ως αποχαιρετιστήριο δώρο ένα από τα πιο αφοπλιστικά πορτρέτα ηλικιωμένου, όπου ο έρωτας, το αδυνάτισμα του σώματος και του μυαλού, οι εναλλαγές στη διάθεση, η βραδύτητα, η σοφία αποτυπώνονται σε μερικές αξέχαστες εικόνες μαζί με ένα, όπως πάντα στα έργα του, πολυεπίπεδο πορτρέτο μιας Αμερικής που πάει πίσω στο χρόνο. Γιατί ακόμη κι αν το τελευταίο πράγμα που θέλει ο 70χρονος ήρωάς του είναι να περάσει ένα απομεσήμερο σκεπτόμενος την παιδική του ηλικία και την οικογένειά του “αν δεν υπάρχει διαφυγή από την περιοχή στην οποία έχει ξεστρατήσει παρά τη θέλησή του, στην οποία στην πραγματικότητα έχει εισέλθει ακριβώς σύμφωνα με τη θέλησή του, τότε Δεν γαμιέται, λέει από μέσα του ο Μπαουμγκάρτνερ, ας σελώσουμε το παλιάλογο και ας το καβαλήσουμενα πάμε παρέα ως το τέλος.”
Στα προσωπικά μας best-of, δίπλα σε ηλικιωμένες ηρωίδες-μορφές όπως η Όλιβ Κίττριτζ της Elisabeth Strout (εκδόσεις ‘Άγρα) μπήκε πρόσφατα και η αφοπλιστική και αχόνευτη ταυτόχρονα ‘Έλενα του “Η ‘Έλενα Ξέρει” της Claudia Pineiro (εκδόσεις Carnivora) που αποτυπώνει με τον πιο διαπεραστικά στωικό τρόπο την αρρώστια, την ανημπόρια και τα ψέματα που λέμε στην εαυτή μας για να αντέξουμε και να κάνουμε το επόμενο βήμα. Μια ηρωίδα που όσο μεγαλώνει γίνεται και πιο ενδιαφέρουσα πλάθει στα “Πέτρινα Ημερολόγια” η Carol Shields (εκδόσεις Gutenberg). Σε αυτό το μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα από τη θηλυκή σκοπιά, όπου εξιστορείται η ζωή της Ντέιζι από την επεισοδιακή γέννησή της το 1905 στη Μανιτόμπα του Καναδά μέχρι το θάνατό της το 1990 στο Κέντρο Φυσικής Αποκατάστασης Κάναρι Παλμς στη Φλόριντα, οφείλουμε, μεταξύ άλλων, κάποιες από τις πιο ανατριχιαστικά αληθινές περιγραφές των γηρατειών, που σε κάνουν να δεις αλλιώς τις συνταξιούχες Αμερικανίδες με τα μοβ μαλλιά, λίγο πριν κάνουν εν αγνοία τους το τελευταίο τους μανικιούρ.
Και ενώ η διά βίου μάθηση και εργασία έρχεται να αντικαταστήσει τη σύνταξη, και το silver travel και τα retreat εμμηνόπαυσης φιγουράρουν στις νέες ταξιδιωτικές τάσεις, καθώς χώρες που στοχεύουν στο συγκεκριμένο κοινό δημιουργούν ειδικές υποδομές, όσες… απολαμβάνουμε “τη θέα 360 μοιρών” της μέσης ηλικίας, για να δανειστούμε μια φράση της Καρυοφυλλιάς Καραμπέτη από τις στοχαστικές “3 γυναίκες”, εκτιμούμε τις προσπάθειες εκείνες που φέρνουν στην ορατότητα χωρίς ταμπού βιωματικές και λιγότερο στερεοτυπικές εικόνες, με ενσυναίσθηση, συμπερίληψη και ανοιχτές στις πολυπλοκότητες του καιρού μας.
Πηγή: Αθηνόραμα
