Λουσία Καμπαλέρο
Η κατανάλωση κρασιού στην αρχαία Τροία δεν περιοριζόταν στις ανώτερες τάξεις, όπως υποτίθεται εδώ και καιρό – κάτι που η νέα μας έρευνα επιβεβαίωσε για πρώτη φορά. Συνάδελφοι στο Πανεπιστήμιο του Τύμπιγκεν και εγώ ανακαλύψαμε ότι το κρασί απολαμβάνονταν και από τον απλό λαό, ανεξάρτητα από τις εορταστικές εκδηλώσεις και τις θρησκευτικές τελετουργίες των ανώτερων τάξεων.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο Γερμανός αρχαιολόγος Ερρίκος Σλήμαν (1822-1890) ανέσκαψε την αρχαία πόλη της Τροίας. Ελπίζει να ανακαλύψει την κατοικία του Πριάμου, του βασιλιά της πόλης που πολιορκούνταν από τον ελληνικό στρατό υπό τον Αγαμέμνονα, όπως τον απαθανατίζει ο Όμηρος στην Ιλιάδα.
Μεταξύ των πιο εξέχοντων επιτευγμάτων του Σλήμαν ήταν – παράλληλα με την ταυτοποίηση της ίδιας της τοποθεσίας της Τροίας – αναμφίβολα η ανακάλυψη του λεγόμενου «θησαυρού του Πριάμου» .
Το εύρημα περιλάμβανε αρκετές εκατοντάδες χρυσά και ασημένια αντικείμενα. Αλλά κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του, ο Σλήμαν γοητεύτηκε από ένα πιο ταπεινό αντικείμενο που αναφέρεται στην Ιλιάδα – το δέπας αμφικύπελλο (πόσιμο ποτήρι με δύο χέρια). Ανακάλυψε πολλά κυλινδρικά, διπλά χερούλια κύπελλα που πιστεύεται ότι είναι το κύπελλο που αναφέρεται στην επική ιστορία.
Ο Σλήμαν πίστευε ότι τα αγγεία είχαν χρησιμοποιηθεί είτε για τελετουργικές προσφορές κρασιού στους θεούς του Ολύμπου είτε, πιθανότατα, από την βασιλική ελίτ για πόση. Οι χαρακτηριστικές διπλές λαβές, υποστήριξε, επέτρεπαν την εύκολη μεταφορά των αγγείων μεταξύ των συμμετεχόντων που κάθονταν ο ένας δίπλα στον άλλον.
Αμφίκιπελλο Δέπας που βρέθηκε έξω από το τείχος της ακρόπολης της Τροίας II. Πανεπιστήμιο του Τύμπιγκεν
Παρά την έντονη αντίθεση σε πολλές από τις ερμηνείες του στη σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα, οι υποθέσεις του Σλήμαν σχετικά με τα έθιμα κατανάλωσης αλκοόλ της ελίτ της πρώιμης εποχής του χαλκού έχουν γίνει μια διαχρονική αφήγηση.
Περαιτέρω αρχαιολογικές ανασκαφές στην Τροία (στη σύγχρονη Τουρκία) διεξήχθησαν από το Πανεπιστήμιο του Τύμπιγκεν μεταξύ 1987 και 2012. Έκτοτε, οι συνάδελφοί μου και εγώ αναλύουμε τα αποτελέσματα, εστιάζοντας στα αρχιτεκτονικά ευρήματα και στην τεράστια ποικιλία αντικειμένων που αποκαλύφθηκαν.
Με την πάροδο του χρόνου, οι επιστημονικές μέθοδοι έχουν διαδραματίσει ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο, με ιδιαίτερη έμφαση στην ανάλυση οργανικών υπολειμμάτων σε αγγεία (ORA). Αυτή η μέθοδος έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα πολύτιμη, καθώς παρέχει πληροφορίες για το τι ετοίμαζαν οι κάτοικοι της Τροίας στις αρχές της εποχής του χαλκού στις χύτρες τους και τι απολάμβαναν από τα αγγεία πόσης τους.
Ερευνώντας την οινική κουλτούρα της Τροίας
Οι ανασκαφές των τελευταίων 150 ετών έχουν δείξει ότι η χρήση του κυπέλλου με τα δύο χέρια εκτεινόταν από την Ελλάδα στα δυτικά έως τη Μεσοποταμία στα ανατολικά.
Κατασκευάστηκαν σε διάφορες μορφές μεταξύ 2500 και 2000 π.Χ. Πιθανώς εμπνευσμένα από μεταλλικά πρωτότυπα που έχουν χαθεί πλέον, εκτός από ένα ασημένιο παράδειγμα στο Βρετανικό Μουσείο , αυτά τα κεραμικά αγγεία κατασκευάζονταν συχνά στον κεραμικό τροχό, μια τεχνολογική καινοτομία που εισήχθη από την Εγγύς Ανατολή κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Πολλά από τα διπλά κύπελλα έχουν βρεθεί όχι μόνο σε οικισμούς αλλά και σε τάφους. Αυτό αποτελεί ένδειξη της ιδιαίτερης σημασίας τους στη λατρεία και τις τελετουργίες. Γραπτές πηγές υποδηλώνουν επίσης ότι το κρασί θεωρούνταν ιδιαίτερα πολύτιμο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αν και αυτά προέρχονται γενικά από μακρινές γεωγραφικές περιοχές. Έχει επομένως συναχθεί το συμπέρασμα ότι μόνο η κοινωνική ελίτ, μέσω του ελέγχου που ασκούσε στο εμπόριο μεγάλων αποστάσεων, είχε πρόσβαση σε αυτό.
Για πολλούς οικισμούς στην ενδοχώρα και την ανατολική Ανατολία, αυτό μπορεί να ίσχυε. Ωστόσο, η Τροία, όπως και πολλές άλλες τοποθεσίες στο Αιγαίο και τη δυτική Μικρά Ασία, βρισκόταν σε μια περιοχή ιδιαίτερα ευνοϊκή για την καλλιέργεια κρασιού, πράγμα που σημαίνει ότι θα ήταν ευρύτερα διαθέσιμο.
Δεν προκαλεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι αγγεία για δύο χέρια έχουν βρεθεί όχι μόνο στην οχυρωμένη ακρόπολη της Τροίας με τα μνημειώδη κτίρια, αλλά και σε περιοχές του εξωτερικού οικισμού. Αυτό μας οδήγησε στο ερώτημα – μήπως αυτό σημαίνει ότι οι αγρότες, οι τεχνίτες και άλλοι μπορούσαν επίσης να το καταναλώνουν σε ειδικές περιστάσεις ή ακόμα και στην καθημερινή τους ζωή;
Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, ήταν πρώτα απαραίτητο να αποδειχθεί επιστημονικά ότι τα κύπελλα χρησιμοποιούνταν πράγματι για την κατανάλωση κρασιού. Το γεγονός ότι μπορεί να φαίνονται κατάλληλα για αυτό δεν αποτελεί απόδειξη. Για τον σκοπό αυτό, δύο θραύσματα από τις συλλογές του Ινστιτούτου Κλασικής Αρχαιολογίας στο Τύμπιγκεν αναλύθηκαν για οργανικά υπολείμματα από τον Δρ. Maxime Rageot.
Δύο γραμμάρια κεραμικού υλικού αφαιρέθηκαν από τα εσωτερικά τοιχώματα του δοχείου και η συλλεγμένη κεραμική σκόνη υποβλήθηκε στη συνέχεια σε επεξεργασία με διαλύτες για την εξαγωγή λιπιδικών και ρητινικών ενώσεων. Μετά από περαιτέρω χημική επεξεργασία, αυτές θερμάνθηκαν σε μέγιστη θερμοκρασία 380°C και στη συνέχεια αναλύθηκαν. Αρκετά αλδαρικά οξέα ταυτοποιήθηκαν και στα δύο δείγματα. Συγκεκριμένα, ηλεκτρικό, φουμαρικό, πυροσταφυλικό, μηλικό και – σε σημαντικές ποσότητες – τρυγικό οξύ.
Το τελευταίο μπορεί να ερμηνευτεί ως δείκτης σταφυλιού, καθώς τέτοιες συγκεντρώσεις δεν έχουν τεκμηριωθεί σε άλλα φρούτα που διατίθενται στη Μεσόγειο. Η ταυτοποίηση ηλεκτρικών και πυροσταφυλικών οξέων, που συνήθως συνδέονται με δείκτες ζύμωσης, υποδηλώνει την παρουσία κρασιού (ή ξιδιού) που προέρχεται από ώριμα σταφύλια.
Έτσι, ο Σλήμαν είχε δίκιο: το δέπας αμφικύπελλο σίγουρα χρησιμοποιούνταν για κατανάλωση κρασιού. Παραμένει αβέβαιο αν αυτό συνδεόταν με θρησκευτικές πρακτικές, τελετουργίες και δημόσια συμπόσια ή απλώς με την κατανάλωση κρασιού ως μέρος της καθημερινής ζωής.
Ωστόσο, όσον αφορά το ποιος το κατανάλωνε, τα αποτελέσματα της ανάλυσής μας απαιτούν μια διόρθωση της συμβατικής αρχαιολογικής προοπτικής. Φαίνεται ότι όχι μόνο η ελίτ απολάμβανε το κρασί – αλλά και ο απλός λαός. Για μια αντίθετη δοκιμή, ελήφθησαν επίσης δείγματα από δύο απλά κύπελλα, που συνήθως βρίσκονται κατά εκατοντάδες στην Τροία της πρώιμης εποχής του χαλκού. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: τα ίδια ακριβώς οργανικά υπολείμματα εντοπίστηκαν και στα δύο δείγματα.
Κρασί για όλους;
Στην αρχαιολογία, συχνά τα φαινομενικά ασήμαντα μικρά ευρήματα είναι αυτά που, όταν εξετάζονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, έχουν βαθύ αντίκτυπο. Με βάση τα οργανικά υπολείμματα – ανεπαίσθητα με γυμνό μάτι και ανιχνεύσιμα μόνο σε μοριακό επίπεδο – ο ρόλος της κατανάλωσης κρασιού στο δεύτερο μισό της 3ης χιλιετίας π.Χ. πρέπει να επανεξεταστεί ριζικά, τουλάχιστον στην περίπτωση της Τροίας.
Εδώ, το κρασί δεν προοριζόταν αποκλειστικά για τους πλούσιους και ισχυρούς. Το αμφικύπελλο δεπάς με τα δύο χέρια δεν ήταν σύμβολο κύρους για την ελίτ – ήταν ένα ευρέως εκτιμημένο δοχείο πόσης. Επιπλέον, για καθημερινή κατανάλωση, φαίνεται ότι οποιοδήποτε είδος δοχείου θα ήταν κατάλληλο, χωρίς να υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο για την εργασία.
Το αν και σε ποιο βαθμό μπορεί να αναμένεται μια αλλαγή προοπτικής σε άλλες θέσεις της πρώιμης εποχής του χαλκού στο Αιγαίο και την Ανατολία μπορεί, φυσικά, να απαντηθεί οριστικά μόνο μέσω συγκρίσιμων βιομοριακών αναλύσεων. Άλλωστε, όπως σε τόσες πολλές περιπτώσεις, δεν θα ήταν έκπληξη αν η Τροία αποδεικνυόταν η εξαίρεση που αμφισβητεί τον κανόνα.
Πηγή: The conversation
