Τον καθηγητή Χρήστο Λιονή, είχα την χαρά να τον παρακολουθήσω σ’ ένα συνέδριο. Με καθήλωσε. Καταρχάς η απλότητα και η σεμνότητα που διέκρινα στον λόγο του, στην στάση του σώματός του αλλά και στον τρόπο που απευθυνόταν στους συνομιλητές του. Μετά με μάγεψε η προσέγγισή του, στην αξία της συμπόνοιας στην ιατρική προσέγγιση. Όσοι έχουμε σχέση με γιατρούς, έχουμε αντιληφθεί ότι ο τρόπος που μας προσεγγίζει ο γιατρός μας, παίζει τις περισσότερες φορές, τον πιο καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση του νοσήματος. Ζούμε άλλωστε σε μια εποχή, όπου ο κυνισμός και η απουσία συναισθήματος, μπερδεύονται με την «ειλικρίνεια» .
Στο τέλος της ομιλίας του, του ζήτησα μια συνέντευξη. Δέχτηκε. Δυστυχώς δεν μπορώ να συμπεριλάβω ή να μεταφέρω όλα τα συναισθήματα που ένιωσα τόσο κατά την διάρκεια της συνέντευξης μας, όσο και όταν ξανάκουσα την απομαγνητοφώνηση. Θ’ αρκεστώ μόνο να σας μεταφέρω, ότι ο Χρήστος Λιονής είναι θεραπευτής της ψυχής πρώτα ( τουλάχιστον έτσι αισθάνθηκα) και μετά του σώματος.
Σε μια λοιπόν αποκαλυπτική συζήτηση, ο καθηγητής μιλά για τις αξίες που λείπουν σήμερα, τη χαρά που αναζητούν οι νέοι, την ουσία της συμπόνιας και τον ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης σε μια ανθρωποκεντρική ιατρική. Με λόγο καθαρό και βαθιά ανθρώπινο, αναδεικνύει το Νόημα στη Ζωή ως προϋπόθεση ευημερίας.
Έχετε μεγαλώσει στο Ρέθυμνο. Πώς επηρέασαν το περιβάλλον και η οικογένειά σας την πορεία σας;
Απάντηση:
Με τιμά που αναφέρεστε στις ρίζες μου. Η παλιά πόλη του Ρεθύμνου και οι απλοί, εργατικοί άνθρωποι που με περιέβαλαν αποτέλεσαν τους πρώτους μου δασκάλους. Παρά τις δυσκολίες, μου δίδαξαν την αλληλεγγύη, την ευγένεια, την ενσυναίσθηση και την αγάπη—αξίες που με διαμόρφωσαν βαθιά.
Πολλοί θεωρούν ότι τα παιδιά που έχουν υλικές παροχές και δυνατότητα σπουδών στο εξωτερικό έχουν περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας. Τι απαντάτε με βάση τη δική σας εμπειρία;
Απάντηση:
Δεν μπορούμε να συγκρίνουμε τις ανάγκες του τότε με τις σημερινές. Στη δική μου εποχή οι υλικές ανάγκες αφορούσαν την επιβίωση και οι σχέσεις χτίζονταν μέσω άμεσης επαφής. Σήμερα οι ανάγκες διαμορφώνονται από τα πρότυπα του διαδικτύου.
Ωστόσο, η «πυραμίδα του Μάσλοου» παραμένει: κάθε άνθρωπος επιδιώκει ολοκλήρωση. Με την τεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη, η αναζήτηση αυτή χρειάζεται επαναπροσδιορισμό. Παρά τα υλικά αγαθά, οι νέοι συχνά δεν βρίσκουν χαρά — και αυτό είναι πολύ σοβαρό.
Ως δάσκαλος, όταν βλέπετε αυτή την έλλειψη χαράς στους νέους, παρεμβαίνετε; Ζητούν οι ίδιοι βοήθεια;
Απάντηση:
Το σημαντικότερο είναι να καταλαβαίνουμε τα μηνύματα των νέων, όχι μόνο μέσω του λόγου τους, αλλά και μέσω των συμβόλων που χρησιμοποιούν για να επικοινωνήσουν.
Η δική μας γενιά, η γενιά των παλιών δασκάλων, οφείλει να δώσει στους νέους το δικαίωμα να μιλήσουν. Να τους προσεγγίσουμε με ειλικρίνεια, χωρίς να επιβάλλουμε αυτό που εμείς θεωρούμε σωστό ή έγκυρο.
Τα παιδιά του σήμερα χρειάζονται έναν νέο τύπο εκπαιδευτικού: όχι αυτόν που δίνει προσταγές, αλλά αυτόν που ακούει, συμβουλεύει και καθοδηγεί προς τις πηγές της γνώσης που οδηγούν στην αυτογνωσία και την ελευθερία.
Πρέπει να καταργηθεί η αυθεντία, όχι ο δάσκαλος.
Πολλοί νέοι επιλέγουν την ιατρική προσδοκώντας οικονομικά οφέλη. Εσείς, που ειδικεύεστε στη συμπόνια και την κατανόηση του πόνου, τι απαντάτε;
Απάντηση:
Το ερώτημα είναι κρίσιμο. Συχνά με ρωτούν αν η συμπόνοια είναι έμφυτη ή καλλιεργείται. Πιστεύω ότι υπάρχει σε κάθε άνθρωπο από τη γέννησή του.
Στις μέρες μας, η επιτυχία έχει ταυτιστεί με το power — όχι μόνο τα υλικά αγαθά, αλλά και τη φήμη, την προβολή, την ιδιοκτησία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει τους νέους γιατρούς σε μια διαδρομή όπου χάνουν την απερίγραπτη χαρά της ανακούφισης του πόνου στους άλλους.
Η ωκυτοκίνη και η ντοπαμίνη ενεργοποιούνται από τη χαρά που προσφέρει η συμπονετική φροντίδα. Όταν δεν έχεις εκπαιδευτεί σε αυτή τη χαρά —επειδή η παιδεία είναι ελλειμματική— η διαδρομή σου αλλάζει.
Αν μυηθείς στην αποστολική λειτουργία της ιατρικής, όπως την περιέγραψε ο Balint, τότε η χαρά επιστρέφει σε σένα σαν compassion satisfaction: ως ευχαρίστηση από την προσφορά. Και αυτό αποτρέπει τη θλίψη, το burnout, την εξάρτηση από τα υλικά.
Σημειώστε ότι αυτό που σας λέω βρίσκεται ήδη υπό κλινική μελέτη.
Άρα η υγεία χρειάζεται διεπιστημονική και όχι μόνο ιατρική προσέγγιση;
Απάντηση:
Το ερώτημά σας μου επιτρέπει να αναφερθώ στην Κρήτη που αγαπώ. Στη δεκαετία του ’60 δεν υπήρχε ολοκληρωμένο σύστημα υγείας, και η τεχνολογία ήταν περιορισμένη. Όμως η Κρήτη είχε κοινωνική συνοχή, κρητική διατροφή και αλληλεγγύη — και γι’ αυτό είχε από τα χαμηλότερα ποσοστά νοσηρότητας στην Ευρώπη.
Αυτό που υπήρχε τότε και δεν βρίσκω σήμερα είναι το Νόημα στη Ζωή.
Μαζί με τον Λουδοβίκο των Ανωγείων γράψαμε ένα βιβλίο για τη σημασία της γειτονιάς. Υπήρχαν παιδιά που θήλαζαν από άλλες γυναίκες, γιατί υπήρχε μια βαθιά ριζωμένη έννοια κοινότητας.
Το Νόημα, η επιλογή και η συμπόνια είναι αλληλένδετα στοιχεία της ευημερίας.
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι εργαλείο — ένας σύμμαχος στα χέρια του ανθρωπιστή. Στα χέρια όσων ενδιαφέρονται μόνο για τα υλικά αγαθά μπορεί να γίνει πυρηνικό όπλο.
Το μαχαίρι κόβει ψωμί, αλλά μπορεί και να σκοτώσει.
Το ζητούμενο δεν είναι η τεχνολογία, αλλά σε ποια χέρια θα βρεθεί.
Η συζήτηση με τον καθηγητή Χρήστο Λιονή αφήνει την αίσθηση ότι, ακόμη και σε έναν κόσμο που αλλάζει καταιγιστικά, υπάρχουν αξίες που παραμένουν θεμέλια μιας υγιούς κοινωνίας: η συμπόνια, η κοινότητα, η ανθρώπινη σχέση, το Νόημα στη Ζωή.
Με την καθαρότητα που τον χαρακτηρίζει, μας θυμίζει ότι η τεχνητή νοημοσύνη και κάθε τεχνολογική εξέλιξη αποκτούν αξία μόνο όταν υπηρετούν τον άνθρωπο.
Στο τέλος, το μήνυμά του είναι απλό και ουσιαστικό: η αληθινή υγεία δεν είναι μόνο ιατρική πράξη· είναι τρόπος να υπάρχουμε, να σχετιζόμαστε και να δημιουργούμε έναν κόσμο όπου η ευημερία είναι συλλογική.
Ένα πολύ σύντομο βιογραφικό του καθηγητή
Ο Χρήστος Λιονής είναι Καθηγητής Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και ένας από τους πλέον αναγνωρισμένους Έλληνες επιστήμονες διεθνώς στον τομέα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Με πολυετή ερευνητική και κλινική εμπειρία, έχει αφιερώσει το έργο του στην προαγωγή της ανθρωποκεντρικής ιατρικής, στη μελέτη της συμπονετικής φροντίδας και στην κατανόηση του πόνου ως στοιχείου της ανθρώπινης εμπειρίας. Έχει συνεργαστεί με κορυφαίους οργανισμούς και πανεπιστήμια του εξωτερικού, ενώ η συμβολή του στη διαμόρφωση μοντέλων κοινοτικής φροντίδας θεωρείται πρωτοποριακή. Παραμένει ενεργός δάσκαλος, μέντορας και υπέρμαχος μιας ιατρικής που βασίζεται στην κατανόηση, την ενσυναίσθηση και το νόημα.
