Για χιλιάδες χρόνια, μια ασθένεια έπληττε επανειλημμένα την αρχαία Ευρασία, εξαπλούμενη γρήγορα σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Το δάγκωμα μολυσμένων ψύλλων που ζούσαν σε αρουραίους μετέδιδε την πανώλη στην πιο διαβόητη μορφή της – τον Μαύρο Θάνατο του 14ου αιώνα – στους ανθρώπους και παραμένει η πιο κοινή μορφή μετάδοσής της μέχρι σήμερα.
Κατά την Εποχή του Χαλκού, ωστόσο, το βακτήριο της πανώλης, Yersinia pestis, δεν είχε ακόμη αναπτύξει το γενετικό κιτ εργαλείων που θα επέτρεπε την εξάπλωση μεταγενέστερων στελεχών από ψύλλους. Οι επιστήμονες έχουν απορήσει ως προς το πώς η ασθένεια θα μπορούσε να επιμένει εκείνη την εποχή.
Τώρα, μια διεθνής ομάδα ερευνητών ανέκτησε το πρώτο αρχαίο γονιδίωμα του Yersinia pestis από έναν μη ανθρώπινο ξενιστή – ένα εξημερωμένο πρόβατο της Εποχής του Χαλκού που έζησε πριν από περίπου 4.000 χρόνια σε αυτό που είναι τώρα η σύγχρονη Ρωσία. Η ανακάλυψη επέτρεψε στους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα τη μετάδοση και την οικολογία της νόσου στο αρχαίο παρελθόν, οδηγώντας τους στο να πιστέψουν ότι τα ζώα εκτροφής έπαιξαν ρόλο στην εξάπλωσή της σε όλη την Ευρασία. Τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν τη Δευτέρα στο περιοδικό Cell.
«Το Yersinia pestis είναι μια ζωονόσος (μεταδιδόμενη μεταξύ ανθρώπων και ζώων) που εμφανίστηκε κατά την προϊστορία, αλλά μέχρι στιγμής ο τρόπος με τον οποίο το έχουμε μελετήσει χρησιμοποιώντας αρχαίο DNA προέρχεται αποκλειστικά από ανθρώπινα λείψανα, γεγονός που μας άφησε με πολλά ερωτήματα και λίγες απαντήσεις σχετικά με το πώς μολύνονταν οι άνθρωποι», δήλωσε ο επικεφαλής συγγραφέας Ian Light-Maka, διδακτορικός ερευνητής στο Ινστιτούτο Max Planck για τη Βιολογία Λοιμώξεων στο Βερολίνο. Έχουν ανακτηθεί σχεδόν 200 γονιδιώματα Y. pestis από αρχαίους ανθρώπους, έγραψαν οι ερευνητές.
Η εύρεση του αρχαίου βακτηρίου σε ένα ζώο όχι μόνο βοηθά τους ερευνητές να κατανοήσουν πώς εξελίχθηκε η βακτηριακή γενεαλογία, αλλά θα μπορούσε επίσης να έχει επιπτώσεις στην κατανόηση των σύγχρονων ασθενειών, πρόσθεσε ο Light-Maka μέσω email. «Η εξέλιξη μπορεί μερικές φορές να είναι «τεμπέλης», καθώς η εύρεση του ίδιου τύπου λύσης ανεξάρτητα για ένα παρόμοιο πρόβλημα – τα γενετικά εργαλεία που λειτούργησαν για να ευδοκιμήσουν τα παράσιτα για πάνω από 2000 χρόνια σε όλη την Ευρασία μπορεί να επαναχρησιμοποιηθούν ξανά».
Ξετυλίγοντας το μυστήριο μιας πανώλης της Εποχής του Χαλκού
Το αρχαίο βακτήριο που προκάλεσε την πανώλη της Ευρασίας, γνωστή σήμερα ως γενεαλογία της Ύστερης Νεολιθικής Εποχής του Χαλκού, εξαπλώθηκε από την Ευρώπη μέχρι τη Μογγολία, με ενδείξεις της νόσου να βρίσκονται σε ακτίνα 6.000 χιλιομέτρων (3.700 μίλια).
Πρόσφατα στοιχεία υποδηλώνουν ότι η πλειονότητα των σύγχρονων ανθρώπινων ασθενειών εμφανίστηκε τα τελευταία 10.000 χρόνια και συνέπεσε με την εξημέρωση ζώων όπως τα ζώα και τα κατοικίδια, σύμφωνα με ανακοίνωση του γερμανικού ερευνητικού ινστιτούτου. Οι επιστήμονες υποψιάζονταν ότι και άλλα ζώα εκτός από τα τρωκτικά αποτελούσαν μέρος του τεράστιου παζλ της μετάδοσης της πανώλης κατά την Εποχή του Χαλκού, αλλά χωρίς βακτηριακά γονιδιώματα που ανακτήθηκαν από ζώα-ξενιστές, δεν ήταν σαφές ποια ήταν αυτά.
Για να βρουν το αρχαίο γονιδίωμα της πανώλης, οι συγγραφείς της μελέτης διερεύνησαν τα ζωικά λείψανα της Εποχής του Χαλκού από έναν αρχαιολογικό χώρο στη Ρωσία, γνωστό ως Αρκάιμ. Ο οικισμός κάποτε συνδεόταν με έναν πολιτισμό που ονομάζεται Σιντάστα-Πετρόβκα, γνωστό για τις καινοτομίες του στην κτηνοτροφία. Εκεί, οι ερευνητές ανακάλυψαν τη χαμένη σύνδεση – το δόντι ενός προβάτου 4.000 ετών που είχε μολυνθεί με το ίδιο βακτήριο πανώλης που βρίσκεται στους ανθρώπους από την περιοχή.
Η εύρεση μολυσμένων ζώων υποδηλώνει ότι τα εξημερωμένα πρόβατα χρησίμευαν ως γέφυρα μεταξύ των ανθρώπων και των μολυσμένων άγριων ζώων, δήλωσε ο Δρ. Taylor Hermes, συν-συγγραφέας της μελέτης και επίκουρος καθηγητής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Αρκάνσας.
«Το αποκαλύπτουμε αυτό σε πραγματικό χρόνο και προσπαθούμε να κατανοήσουμε πώς οι νομάδες κτηνοτρόφοι της Εποχής του Χαλκού στην Ευρασιατική Στέπα έθετε το σκηνικό για τη μετάδοση ασθενειών που ενδεχομένως οδήγησαν σε επιπτώσεις και αλλού», είπε ο Hermes, «όχι μόνο αργότερα, αλλά και σε ένα πολύ πιο μακρινό τοπίο».
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου στην Ευρασιατική Στέπα, έως και το 20% των σορών σε ορισμένα νεκροταφεία ανήκουν σε ανθρώπους που μολύνθηκαν και πιθανότατα πέθαναν από την πανώλη, καθιστώντας την μια εξαιρετικά διαδεδομένη ασθένεια, είπε ο Hermes. Ενώ τα ζώα φαίνεται να αποτελούν μέρος αυτού που έκανε την ασθένεια τόσο διαδεδομένη, αποτελούν μόνο ένα κομμάτι του παζλ. Η ταυτοποίηση της βακτηριακής γενεαλογίας σε ένα ζώο ανοίγει νέους δρόμους για την έρευνα της εξέλιξης αυτής της ασθένειας, καθώς και της μεταγενέστερης γενεαλογίας που προκάλεσε τον Μαύρο Θάνατο στην Ευρώπη και την πανώλη που εξακολουθεί να υπάρχει σήμερα, πρόσθεσε.
«Δεν αποτελεί έκπληξη, αλλά είναι ΠΟΛΥ εντυπωσιακό να βλέπουμε (το DNA) απομονωμένο από ένα αρχαίο ζώο. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να το βρούμε στους ανθρώπους και ακόμη περισσότερο σε ζωικά υπολείμματα, οπότε αυτό είναι πραγματικά ενδιαφέρον και σημαντικό», έγραψε σε ένα email ο Hendrik Poinar, εξελικτικός γενετιστής και διευθυντής του Κέντρου Αρχαίου DNA στο Πανεπιστήμιο McMaster στο Χάμιλτον του Οντάριο. Ο Poinar δεν συμμετείχε στη μελέτη.
Είναι πιθανό οι άνθρωποι και τα ζώα να μετέδιδαν τα στελέχη του ιού από τον έναν στον άλλον, αλλά δεν είναι σαφές πώς το έκαναν αυτό – ή πώς μολύνθηκαν εξαρχής τα πρόβατα. Είναι πιθανό τα πρόβατα να κόλλησαν τα βακτήρια μέσω τροφής ή νερού και στη συνέχεια να μετέδωσαν την ασθένεια στους ανθρώπους μέσω του μολυσμένου κρέατος του ζώου, πρόσθεσε.
«Νομίζω ότι δείχνει πόσο εξαιρετικά επιτυχημένο (αν θέλετε να το χαρακτηρίσετε έτσι) ήταν αυτό το συγκεκριμένο παθογόνο», πρόσθεσε ο Poinar. Αυτός, καθώς και οι συγγραφείς της μελέτης, δήλωσαν ότι ελπίζουν ότι περαιτέρω έρευνα θα αποκαλύψει και άλλα ζώα που έχουν μολυνθεί με το αρχαίο στέλεχος, για να διευρύνει την κατανόηση της εξάπλωσης και της εξέλιξης της νόσου.
Αρχαία πανώλη έως σύγχρονη πανώλη
Ενώ η γενεαλογία της πανώλης που επικράτησε κατά την Εποχή του Χαλκού έχει εξαφανιστεί, το Yersinia pestis εξακολουθεί να υπάρχει σε μέρη της Αφρικής και της Ασίας, καθώς και στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, τη Βραζιλία και το Περού. Ωστόσο, είναι σπάνιο να συναντήσετε το βακτήριο, με μόνο 1.000 έως 2.000 κρούσματα πανώλης ετησίως παγκοσμίως.
Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας όσον αφορά την αντιμετώπιση ζώων και κατοικίδιων ζώων, δήλωσε ο Hermes. Τα ευρήματα αποτελούν μια υπενθύμιση ότι τα ζώα μεταφέρουν ασθένειες που μεταδίδονται στον άνθρωπο. Να είστε προσεκτικοί όταν μαγειρεύετε κρέας ή να προσέχετε όταν σας δαγκώνει κάποιο ζώο, πρόσθεσε.
«Το συμπέρασμα είναι ότι οι άνθρωποι δεν είναι οι μόνοι που έχουν αρρωστήσει και αυτό ισχύει εδώ και χιλιάδες χρόνια. Οι τρόποι με τους οποίους αλλάζουμε δραστικά το περιβάλλον μας και ο τρόπος με τον οποίο τα άγρια και οικόσιτα ζώα συνδέονται με εμάς έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο οι ασθένειες μπορούν να εισέλθουν στις κοινότητές μας», είπε η Light-Maka. «Και αν δείτε ένα νεκρό σκυλί λιβαδιών, ίσως μην πάτε να το αγγίξετε».
Πηγή: edition.cnn.com
