Τώρα, οι επιστήμονες προσπαθούν να αξιοποιήσουν αυτές τις επιδράσεις για να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα των θεραπειών.
Οι γιατροί αρχικά αιφνιδιάστηκαν από την κατάσταση ενός 46χρονου άνδρα που εμφανίστηκε στα επείγοντα ενός νοσοκομείου στο Ταμίλναντου της Ινδίας. Είχε πάρει το φάρμακο σιλδεναφίλη – γνωστότερο ως Βιάγκρα – για στυτική δυσλειτουργία πριν κάνει σεξ με τη σύζυγό του. Ωστόσο, παρόλο που είχε πάρει το φάρμακο εντός των συνταγογραφούμενων δόσεων, τίποτα από αυτά που μπορούσε να κάνει δεν θα μπορούσαν να εκτονώσουν την κατάσταση μιας συνεχόμενης στύσης.
Όταν ρωτήθηκαν περαιτέρω, οι γιατροί του έμαθαν ότι ο άνδρας είχε πιει επίσης μια μεγάλη δόση χυμού ροδιού προηγουμένως. Του έκαναν ένα ένεση για να εξουδετερώσουν τις επιπτώσεις και τον συμβούλεψαν να διακόψει τον χυμό στο μέλλον – κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είχε αυξήσει ακούσια τη δραστικότητα του φαρμάκου που έπαιρνε.
Η περίπτωση αυτή είναι μόνο ένα παράδειγμα του πώς τα τρόφιμα που τρώμε μπορούν να αλληλεπιδράσουν με τα φάρμακα με απρόβλεπτους τρόπους. Υπάρχει μια πλούσια ιατρική βιβλιογραφία που περιγράφει λεπτομερώς παράξενες – και μερικές φορές ανησυχητικές – περιπτώσεις όπου τρόφιμα έχουν συνδυαστεί με φάρμακα για να προκαλέσουν ασυνήθιστες παρενέργειες. Ενώ το μεγαλύτερο μέρος αυτών υπάρχει ως ανέκδοτες αναφορές μεμονωμένων ή μικρών ομάδων περιστατικών, υπάρχει επίσης τώρα ένα αυξανόμενο σύνολο ερευνών που περιγράφει λεπτομερώς τους διάφορους τρόπους με τους οποίους τα τρόφιμα, τα ποτά και τα βότανα μπορούν να αλληλεπιδράσουν με φαρμακευτικά προϊόντα μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Το γκρέιπφρουτ, για παράδειγμα, είναι γνωστό από καιρό ότι ενισχύει τη δύναμη ενός ευρέος φάσματος φαρμάκων, αυξάνει τον κίνδυνο παρενεργειών ή ακόμη και καθιστά τις κανονικές δόσεις τοξικές. Οι τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες, από την άλλη πλευρά, μπορούν να κάνουν ορισμένα φάρμακα να λειτουργούν λιγότερο αποτελεσματικά.
Παρόλο που τα φαρμακευτικά προϊόντα συνήθως περνούν από δεκαετίες ανάπτυξης και δοκιμών για να διασφαλίσουν ότι είναι ασφαλή και αποτελεσματικά, υπάρχουν χιλιάδες είδη φαρμάκων στην αγορά και εκατομμύρια συνδυασμοί τροφίμων με τους οποίους θα μπορούσαν να συνδυαστούν.
Επιστημονικές ανασκοπήσεις υποδεικνύουν ότι οι αλληλεπιδράσεις με τα τρόφιμα μπορούν να αποτελέσουν σημαντική απειλή για την ασφαλή και αποτελεσματική από του στόματος φαρμακοθεραπεία. Οι ειδικοί μόλις τώρα αρχίζουν να παρακολουθούν συστηματικά αυτές τις αλληλεπιδράσεις και ορισμένοι ελπίζουν ακόμη και να αξιοποιήσουν αυτούς τους συνδυασμούς για να κάνουν τα φάρμακα να λειτουργούν καλύτερα από ό,τι θα έκαναν μόνα τους.
«Τα περισσότερα φάρμακα δεν επηρεάζονται από την τροφή», λέει ο Patrick Chan, καθηγητής φαρμακευτικής πρακτικής και διοίκησης στο Western University of Health Sciences στην Καλιφόρνια. «Σε ορισμένες περιπτώσεις όπου ορισμένα φάρμακα επηρεάζονται από την τροφή, αυτές είναι που πρέπει να προσέχουμε».
Τόσο η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ όσο και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων απαιτούν τα φάρμακα να υποβάλλονται σε δοκιμές επίδρασης σε τρόφιμα, με δοκιμές που περιλαμβάνουν άτομα που έχουν είτε νηστέψει είτε έχουν φάει ένα γεύμα υψηλής θερμιδικής αξίας και υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά – δύο φέτες τοστ με βούτυρο, δύο φέτες τηγανητό μπέικον, δύο τηγανητά αυγά, μερικές τηγανητές πατάτες και ένα μεγάλο ποτήρι πλήρες γάλα.
Αλλά είναι σχεδόν αδύνατο να ελέγξουν τα πάντα. Και ο ανθρώπινος μεταβολισμός είναι περίπλοκος, λέει η Γελένα Μιλέσεβιτς, ερευνήτρια στο Κέντρο Έρευνας Αριστείας στη Διατροφή και τον Μεταβολισμό στο Βελιγράδι της Σερβίας. «Είναι σαν ένα μικρό εργοστάσιο και έχεις πολλές εισροές και πολλές εκροές», λέει.
Μόλις όλες οι χημικές αντιδράσεις του σώματος, της τροφής και του φαρμάκου συνδυαστούν, «είναι τεράστιο και πολύ δύσκολο να το διαχωρίσεις», λέει ο Μιλέσεβιτς, ο οποίος ερευνά πώς η βιταμίνη D επηρεάζει τα φάρμακα στο σώμα και αντίστροφα.
Το γκρέιπφρουτ είναι γνωστό ότι επηρεάζει την ικανότητα του σώματος να αντιμετωπίζει ένα ευρύ φάσμα φαρμάκων
Η τροφή μπορεί να επηρεάσει το φάρμακο που λαμβάνουμε με δύο τρόπους: μπορεί να αλληλεπιδράσει με τα δραστικά συστατικά του φαρμάκου ή μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο το ίδιο το σώμα μας αντιδρά σε ένα φάρμακο.
Ορισμένοι συνδυασμοί τροφίμων-φαρμάκων είναι γνωστοί από τη δεκαετία του 1980. Ένα πολύ γνωστό παράδειγμα είναι το πώς το γκρέιπφρουτ και ο χυμός γκρέιπφρουτ μπορούν να επηρεάσουν φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων φαρμάκων που μειώνουν τη χοληστερόλη όπως οι στατίνες, μαζί με φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της υψηλής αρτηριακής πίεσης, όπως η νιφεδιπίνη και η φελοδιπίνη. Αλληλεπιδρά επίσης με την κυκλοσπορίνη , ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται για την καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος για την αποφυγή της απόρριψης οργάνων μετά από μεταμόσχευση οργάνου, και με πολλά άλλα φαρμακευτικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται ευρέως από ασθενείς σε όλο τον κόσμο.
Το γκρέιπφρουτ μπορεί επίσης να αυξήσει την ποσότητα ενός φαρμάκου που είναι διαθέσιμο για απορρόφηση στην κυκλοφορία του αίματος και έτσι να αυξήσει την ισχύ μιας δόσης, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων ανθελονοσιακών φαρμάκων όπως η αρτεμεθέρας και η πραζικουαντέλη, και αντιιικών φαρμάκων όπως η σακουιναβίρη. Το επιτυγχάνει αυτό αναστέλλοντας ένα βασικό ένζυμο που ονομάζεται κυτόχρωμα P450 3A4, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη διάσπαση πολλών διαφορετικών τύπων φαρμάκων. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στη συσσώρευση των φαρμάκων σε επίπεδα όπου μπορούν ακόμη και να γίνουν τοξικά, όπως με το φάρμακο σιλδεναφίλης για τη στυτική δυσλειτουργία, το οποίο πωλείται ως Viagra.
«Χωρίς αυτό το ένζυμο, τα φάρμακα παραμένουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο σώμα και οι συγκεντρώσεις τους μπορούν να γίνουν πολύ τοξικές», λέει η Maria da Graça Campos, διευθύντρια του Παρατηρητηρίου Αλληλεπιδράσεων Φαρμάκων-Βοτάνων στο Πανεπιστήμιο της Κοΐμπρα, στην Πορτογαλία. Και οι χυμοί φρούτων τείνουν να έχουν πιο ισχυρές αλληλεπιδράσεις επειδή συχνά είναι συμπυκνωμένοι, πράγμα που σημαίνει ότι περιέχουν υψηλότερα επίπεδα δραστικών ενώσεων που αλληλεπιδρούν με τα φάρμακα από ό,τι το ίδιο το φρούτο.
Έτσι πιστεύεται επίσης ότι αλληλεπιδρούν τα κράνμπερι με τη βαρφαρίνη. Δεκάδες αναφορές περιστατικών ασθενών που έπιναν χυμό κράνμπερι – ή σε μία περίπτωση που καταβρόχθιζαν μισό φλιτζάνι (113 γρ.) σάλτσας κράνμπερι σε σάντουιτς γαλοπούλας κάθε μέρα για μια εβδομάδα, καθώς κατανάλωναν τα περισσεύματα του δείπνου των Ευχαριστιών – υπέδειξαν ότι τα κράνμπερι θα μπορούσαν να ενισχύσουν την αντιπηκτική δράση της βαρφαρίνης. Ωστόσο, κλινικές δοκιμές και συστηματικές ανασκοπήσεις των στοιχείων κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα φυσιολογικά επίπεδα κατανάλωσης κράνμπερι δεν θα πρέπει να επηρεάζουν τη βαρφαρίνη, αν και πρέπει να σημειωθεί ότι μια ευρέως αναφερόμενη τυχαιοποιημένη δοκιμή που δεν κατάφερε να βρει αλληλεπίδραση χρηματοδοτήθηκε από έναν κατασκευαστή χυμού κράνμπερι.
«Το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας περιορίζεται σε αναφορές περιστατικών πολύ κακής ποιότητας που αγνοούν προφανείς συγχυτικούς παράγοντες», λέει η Anne Holbrook, διευθύντρια κλινικής φαρμακολογίας και τοξικολογίας στο Πανεπιστήμιο McMaster στο Χάμιλτον του Καναδά. Για να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα απαιτούνται τουλάχιστον αρκετές εκατοντάδες ασθενείς που τυχαιοποιούνται μόνο σε βαρφαρίνη, σε σύγκριση με βαρφαρίνη και κράνμπερι, σε περιπτώσεις όπου τα προϊόντα κράνμπερι είναι τυποποιημένα, λέει η Holbrook. Ο τύπος του χυμού – φρέσκος, συμπυκνωμένος ή εκχύλισμα – μαζί με την ποσότητα των φρούτων και τον χρόνο σε σύγκριση με τη λήψη του φαρμάκου μπορούν επίσης να επηρεάσουν την αλληλεπίδραση, λέει ο Andrew McLachlan, κοσμήτορας φαρμακευτικής στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ.
Το 2011, η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ ενημέρωσε τις οδηγίες φαρμακευτικής αγωγής για τη βαρφαρίνη, αφαιρώντας τις προειδοποιήσεις για το κράνμπερι, αλλά το NHS του Ηνωμένου Βασιλείου συνεχίζει να προειδοποιεί τους ασθενείς να αποφεύγουν την κατανάλωση χυμού κράνμπερι κατά τη λήψη του φαρμάκου.
Το 2017, ο da Graça Campos αποκάλυψε μια άλλη παράξενη αλληλεπίδραση όταν ένας ασθενής που έπαιρνε φάρμακα για την αρθρίτιδα μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο νοσοκομείο με πόνους στα άκρα και αναιμία. Αποδείχθηκε ότι ο ασθενής είχε πιει ένα έγχυμα αγκινάρας που αλληλεπίδρασε με το φάρμακο για την αρθρίτιδα, που ονομάζεται κολχικίνη, μαζί με κάποιο άλλο φάρμακο που έπαιρνε για τον διαβήτη και την υπέρταση. Ορισμένες βιοχημικές ουσίες από την αγκινάρα φαίνεται να ανέστειλαν την ικανότητα του σώματός του να αντιμετωπίζει τα φάρμακα κανονικά, προκαλώντας συσσώρευση τοξικών ουσιών στο συκώτι του.
«Ήταν πραγματικά, πραγματικά άσχημα τα πράγματα», λέει η ντα Γκράσα Κάμπος. «Στην αρχή, σκεφτήκαμε ότι θα μπορούσε να χρειαστεί μεταμόσχευση ήπατος. Ήταν πραγματικά, πραγματικά περίπλοκο». Ευτυχώς, ο ασθενής ανάρρωσε αυθόρμητα και πλήρως.
Τα βότανα και τα εκχυλίσματα όπως το έγχυμα αγκινάρας χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή ιατρική και δεν υπόκεινται σε αυστηρούς κανονισμούς, λέει ο da Graça Campos, παρά το γεγονός ότι μερικές φορές είναι τόσο ισχυρά όσο τα συνθετικά ναρκωτικά.
Ομοίως, ο Da Graça Campos μελέτησε επίσης μια κλινική περίπτωση όπου ο κουρκουμάς και ένα συμπλήρωμα διατροφής από φύκια χλωρέλλας αλληλεπίδρασαν με τα φάρμακα για τον καρκίνο ενός ασθενούς και προκάλεσαν ακραία τοξικότητα στο ήπαρ. Ο κουρκουμάς είναι επίσης γνωστό ότι ενισχύει τις επιδράσεις των αντιπηκτικών και των φαρμάκων για τον διαβήτη. Τα εκχυλίσματα από το άνθος του St John’s Wort μπορούν να αλληλεπιδράσουν με φάρμακα κατά του άγχους και της κατάθλιψης, ορισμένα αντισυλληπτικά και ορισμένα χημειοθεραπευτικά φάρμακα.
«Είναι πραγματικά, πραγματικά σημαντικό να κατανοήσουν οι άνθρωποι ότι τα βότανα μπορούν να προκαλέσουν πολλές αλληλεπιδράσεις», λέει η da Graça Campos. Και πάλι, όμως, χρειάζονται περισσότερες κλινικές δοκιμές για να διαπιστωθεί εάν αυτά τα μοτίβα είναι επίμονα και ευρέως διαδεδομένα ή μερικές φορές αποτελούν απλώς μεμονωμένες περιπτώσεις.
Το ρόδι είναι ένα από τα πολλά φρούτα που είναι γνωστό ότι επηρεάζουν τον τρόπο που δρουν τα φάρμακα στο σώμα
Οι αλληλεπιδράσεις δεν καθιστούν πάντα τα φάρμακα πιο τοξικά ή πιο επικίνδυνα: μπορούν επίσης να υπονομεύσουν την επίδρασή τους. Η βαρφαρίνη (το αντιπηκτικό φάρμακο του οποίου η αλληλεπίδραση με τα κράνμπερι είναι αμφιλεγόμενη) φαίνεται να έχει μια ασυνήθιστη σχέση με τη βιταμίνη Κ που βρίσκεται στα φυλλώδη λαχανικά. Όταν συναντά τη βιταμίνη Κ στην κυκλοφορία του αίματος, η αποτελεσματικότητα της βαρφαρίνης μειώνεται. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι ασθενείς που λαμβάνουν βαρφαρίνη δεν πρέπει να τρώνε φυλλώδη λαχανικά, αλλά σημαίνει ότι η δοσολογία της θεραπείας τους πρέπει να προσαρμόζεται στη συνήθη διατροφή τους και η διατροφή τους πρέπει να παραμένει σταθερή. «Τρώτε πολύ περισσότερα πράσινα λαχανικά από εμένα; Ο γιατρός πιθανότατα θα αυξήσει τη δόση της βαρφαρίνης για εσάς, για να αντισταθμίσει την επίδραση των πράσινων φυλλωδών λαχανικών», λέει ο Chan.
Στους ασθενείς που λαμβάνουν μια κατηγορία αντικαταθλιπτικών, γνωστών ως αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (ΜΑΟΙ), συνιστάται συνήθως να υιοθετούν μια δίαιτα χαμηλή σε ζυμωμένα τρόφιμα και ορισμένα ώριμα τυριά, λόγω των υψηλών επιπέδων τυραμίνης που περιέχουν. Αυτό το ένζυμο μεταβάλλει την ικανότητα του οργανισμού να μεταβολίζει την τυραμίνη και μπορεί να οδηγήσει σε απότομες αυξήσεις στην αρτηριακή πίεση.
Πηγή: BBC
