Πολλές οικογένειες παρατηρούν ότι ένας ηλικιωμένος γύρω στα 80 μπορεί να γίνει πιο καχύποπτος, πιο εύθικτος, ή να «κολλάει» σε μια συμπεριφορά και να την επαναφέρει ξανά και ξανά. Κάποιες φορές μάλιστα μπορεί να προκύψουν σοβαρές παρερμηνείες, όπως να θεωρήσει ότι κάποιος τον προσέβαλε, τον υποτίμησε ή ακόμη και ότι τον παρενόχλησε, ενώ οι άλλοι δεν βλέπουν κάτι τέτοιο.
Ένα δύσκολο παράδειγμα είναι όταν ένας συγγενής ή φίλος πάει να αγκαλιάσει μια ηλικιωμένη κυρία και εκείνη αργότερα δηλώνει με βεβαιότητα ότι δέχθηκε σεξουαλική παρενόχληση. Αυτό δημιουργεί ένταση, φόβο και διχασμό στην οικογένεια.
Το σημαντικό που χρειάζεται να κρατήσουμε είναι το εξής:
- ακόμη κι αν μια ερμηνεία δεν είναι σωστή, ο ηλικιωμένος συχνά το πιστεύει ειλικρινά,
- το συναίσθημα (φόβος, αηδία, ντροπή, θυμός) είναι πραγματικό,
- άρα η διαχείριση χρειάζεται σεβασμό, ασφάλεια και ψυχραιμία.
Γιατί μπορεί να παρερμηνεύει γεγονότα (ακόμη κι αν δεν υπάρχει διάγνωση άνοιας);
Η παρερμηνεία δεν σημαίνει πάντα άνοια. Μπορεί να οφείλεται σε έναν ή περισσότερους παράγοντες:
1) Μεγαλύτερη ευαισθησία και ανασφάλεια
Με την ηλικία, πολλοί άνθρωποι νιώθουν ότι χάνουν:
- δυνάμεις,
- αυτονομία,
- έλεγχο στην καθημερινότητα.
Αυτό μπορεί να τους κάνει πιο αμυντικούς, πιο καχύποπτους ή πιο ευέξαπτους. Μερικές φορές ο νους “σκανάρει” συνεχώς για πιθανές απειλές.
2) Μικρές αλλαγές στη μνήμη και στην προσοχή
Ακόμη και χωρίς άνοια, είναι πιθανό να υπάρχει:
- πιο εύκολη σύγχυση,
- δυσκολία να «διαβάζει» σωστά προθέσεις άλλων,
- τάση να συμπληρώνει “κενά” με υποθέσεις.
Έτσι μια αγκαλιά, ειδικά αν είναι αιφνιδιαστική, μπορεί να βιωθεί ως «παραβίαση» ή απειλή.
3) Μειωμένη ακοή/όραση και παρεξηγήσεις
Αν κάποιος δεν βλέπει ή δεν ακούει καλά, μπορεί:
- να μην καταλάβει ποιος τον πλησίασε,
- να μπερδέψει το πλαίσιο,
- να νιώσει φόβο.
Και όταν υπάρχει φόβος, ο εγκέφαλος εύκολα οδηγείται σε συμπεράσματα τύπου «κάτι κακό γίνεται».
4) Σταθερές πεποιθήσεις και καχυποψία που “δένει”
Σε μεγαλύτερη ηλικία, σε κάποιους ανθρώπους εμφανίζονται ή ενισχύονται πεποιθήσεις που μοιάζουν «απόλυτες» (π.χ. “είμαι σίγουρη ότι…”). Σε περιπτώσεις γνωστικής έκπτωσης αυτό μπορεί να πάρει τη μορφή παρανοϊκής σκέψης ή «ψευδών κατηγοριών», κάτι που περιγράφεται συχνά σε οδηγούς φροντιστών.
5) Οξεία σύγχυση (delirium): κάτι που χρειάζεται προσοχή
Αν μια τέτοια συμπεριφορά εμφανιστεί ξαφνικά, μέσα σε ώρες ή λίγες ημέρες, μπορεί να υπάρχει ιατρικός λόγος όπως οξεία σύγχυση (delirium). Αυτό μπορεί να συμβεί από:
- ουρολοίμωξη,
- αφυδάτωση,
- πυρετό,
- αλλαγές σε φάρμακα,
- άλλες σωματικές διαταραχές.
Το delirium μπορεί να κάνει κάποιον ιδιαίτερα καχύποπτο ή να παρερμηνεύει καταστάσεις και θέλει ιατρικό έλεγχο, γιατί συχνά είναι αναστρέψιμο.
Γιατί «κολλάει» σε ένα γεγονός;
Η εμμονή μπορεί να σημαίνει ότι:
- το γεγονός την αναστάτωσε και το ξανασκέφτεται,
- αισθάνεται ότι δεν την πήραν στα σοβαρά,
- ψάχνει επιβεβαίωση ή προστασία,
- δεν μπορεί εύκολα να “κλείσει” την υπόθεση στο μυαλό της.
Το δύσκολο περιστατικό: όταν μια αγκαλιά ερμηνεύεται ως παρενόχληση
Αν ένας ηλικιωμένος εκφράζει κάτι τόσο σοβαρό, η οικογένεια χρειάζεται να κινηθεί με διπλή φροντίδα:
- Να μην ακυρώσει τον ηλικιωμένο (“τα φαντάστηκες”, “λες ανοησίες”).
- Να μην καταδικάσει αμέσως το άλλο πρόσωπο χωρίς στοιχεία.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι οργανισμοί φροντιστών προτείνουν να αντιμετωπίζουμε τις έντονες πεποιθήσεις με ηρεμία και στρατηγική, γιατί η σκληρή αντιπαράθεση συνήθως ενισχύει την καχυποψία.
Πρακτικός οδηγός: τι να κάνετε βήμα-βήμα
1) Επιβεβαιώστε το συναίσθημα (όχι απαραίτητα την κατηγορία)
Αυτό είναι το κλειδί.
Πείτε:
«Σε ακούω. Φαίνεται ότι ένιωσες πολύ άβολα. Θέλω να νιώθεις ασφαλής.»
Αποφύγετε:
«Δεν έγινε τίποτα», «Υπερβάλλεις», «Το φαντάστηκες».
2) Μην κάνετε ανάκριση με λεπτομέρειες
Πολλές ερωτήσεις μπορεί να αυξήσουν την ένταση ή να παγιώσουν μια αφήγηση.
Κρατήστε λίγες ερωτήσεις και με ηρεμία:
- «Πότε έγινε;»
- «Ποιος ήταν;»
- «Τι σε έκανε να νιώσεις άβολα;»
Μετά σταματήστε.
3) Βάλτε κανόνες σωματικής επαφής
Από εδώ και πέρα:
- κανείς δεν αγκαλιάζει χωρίς να ρωτήσει,
- αποφεύγονται αιφνιδιαστικά αγγίγματα,
- πλησιάζουμε πάντα από μπροστά.
Φράση-κλειδί:
«Θέλεις αγκαλιά ή προτιμάς να σου κρατήσω το χέρι;»
4) Προστασία και των δύο πλευρών
Για να αποφύγετε νέες παρεξηγήσεις:
- το άτομο που κατηγορείται να μην μένει μόνο με την ηλικιωμένη,
- επισκέψεις με τρίτο πρόσωπο,
- ήρεμο, σαφές πλαίσιο.
Αυτό προστατεύει:
- την ηλικιωμένη,
- και τον άνθρωπο που κατηγορείται.
5) Μην προσπαθείτε να την «πείσετε» με λογική
Η έντονη προσπάθεια να αποδείξετε ότι κάνει λάθος συχνά χειροτερεύει την κατάσταση.
Πείτε:
«Καταλαβαίνω ότι το ένιωσες έτσι. Θα φροντίσουμε να νιώθεις άνετα από εδώ και πέρα.»
6) Χρησιμοποιήστε ήπια ανακατεύθυνση (αλλαγή εστίασης)
Όταν «κολλάει»:
- αναγνωρίζετε,
- προσφέρετε ασφάλεια,
- αλλάζετε εστίαση.
«Το σημείωσα. Θα το προσέξουμε. Πάμε τώρα να πιούμε λίγο νερό/να καθίσουμε λίγο;»
7) Πότε χρειάζεται οπωσδήποτε γιατρός
Αν η αλλαγή είναι ξαφνική ή υπάρχουν:
- σύγχυση,
- αλλαγές ύπνου,
- επιθετικότητα,
- ψευδαισθήσεις,
- σημάδια ουρολοίμωξης/αφυδάτωσης,
τότε απαιτείται ιατρική αξιολόγηση για αποκλεισμό delirium ή άλλης αιτίας.
Μικρές φράσεις που βοηθούν
- «Σε πιστεύω ότι ένιωσες άσχημα.»
- «Θέλω να είσαι ασφαλής.»
- «Από εδώ και πέρα θα σε ρωτάμε πριν σε αγγίξουμε.»
- «Δεν χρειάζεται να το λύσουμε τώρα. Ας ηρεμήσουμε.»
Τι να αποφεύγετε (γιατί συνήθως κάνει τα πράγματα χειρότερα)
- ειρωνεία,
- θυμό,
- πίεση να “ανακαλέσει”,
- «πάλι τα ίδια;»,
- «θες να καταστρέψεις τον άλλον».
Συμπέρασμα
Η καχυποψία, η ευθιξία και η εμμονή σε γεγονότα σε ηλικιωμένους 80+ είναι συχνά αποτέλεσμα ενός συνδυασμού:
- μεγαλύτερης ευαλωτότητας και ανασφάλειας,
- αλλαγών σε μνήμη/προσοχή,
- δυσκολιών ακοής/όρασης,
- ή (αν εμφανίζεται απότομα) πιθανής οξείας σύγχυσης που χρειάζεται έλεγχο.
Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι:
να σεβαστούμε το συναίσθημα,
να βάλουμε ασφαλή όρια (ειδικά στη σωματική επαφή),
να αποφεύγουμε αντιπαράθεση,
και να ζητάμε βοήθεια από ειδικούς όπου χρειάζεται.
Ενδεικτική βιβλιογραφία / Πηγές
- Alzheimer’s Association. Suspicion & Delusions (false accusations and coping strategies).
- National Institute on Aging (NIH). Coping with hallucinations, delusions and paranoia in Alzheimer’s.
- Mayo Clinic. Delirium: Symptoms and causes.
- American Academy of Family Physicians (AAFP). Delirium in Older Persons: Prevention, Evaluation, and Management.
- Cleveland Clinic. Delirium: What it is, causes, symptoms & treatment.
Το άρθρο είναι ενημερωτικό και δεν αντικαθιστά την αξιολόγηση από γιατρό ή ειδικό ψυχικής υγείας. Αν υπάρχει αιφνίδια αλλαγή συμπεριφοράς, σύγχυση ή κατηγορίες που προκαλούν ανησυχία, ζητήστε άμεσα επαγγελματική βοήθεια.
