Ο διαλογισμός και οι πρακτικές ενσυνειδητότητας (mindfulness) έχουν ευρέως υιοθετηθεί ως τεχνικές βελτίωσης της ψυχικής υγείας, της μείωσης του άγχους και της ενίσχυσης της συγκέντρωσης. Ωστόσο, πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε μέσω του Association for Psychological Science και αναφέρθηκε από το ScienceDaily αποκάλυψε ότι για ορισμένα άτομα, οι εμπειρίες αυτές μπορεί να μην είναι πάντοτε θετικές.
Τι έδειξε η μελέτη
Η έρευνα, με επικεφαλής τον Nicholas Van Dam από το University of Melbourne, έλαβε δεδομένα από σχεδόν 900 ενήλικες στις ΗΠΑ που ασκούνταν τακτικά στον διαλογισμό — από αρχάριους έως έμπειρους. Οι συμμετέχοντες αξιολόγησαν 30 διαφορετικά συμπτώματα/εμπειρίες («check-list») που πιθανώς σχετίζονται με τη πρακτική του διαλογισμού, όπως άγχος, αποπροσωποποίηση, ανάδυση τραυματικών αναμνήσεων, και διαταραχές της καθημερινής λειτουργίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι:
- Περίπου 6 στους 10 (≈60%) συμμετέχοντες ανέφεραν τουλάχιστον μία «αρνητική» εμπειρία.
- Περίπου 3 στους 10 (≈30%) βίωσαν εμπειρίες που χαρακτήρισαν ως «δύσκολες ή βασανιστικές».
- Κοντά στο 9% ανέφεραν εμπειρίες που επηρέασαν τη λειτουργικότητά τους (π.χ. δυσκολία στην εργασία, στις σχέσεις) .
- Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;
Η μελέτη εντόπισε ορισμένους παράγοντες που συσχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο για δυσάρεστες εμπειρίες κατά τον διαλογισμό:
- Άτομα με πρόσφατα (π.χ. μέσα σε 30 ημέρες) συμπτώματα ψυχικής δυσφορίας ή προβλήματα ψυχικής υγείας.
- Άτομα που συμμετείχαν σε έντονα διαλογιστικά retreats (με πολλές ώρες, σιωπή, απομόνωση) — τα οποία συνδέθηκαν με αυξημένο ποσοστό λειτουργικής «βλάβης».
Τι σημαίνουν αυτά στην πράξη;
Δεν πρόκειται για «κατάρα» του διαλογισμού — η έρευνα δεν υποστηρίζει ότι ο διαλογισμός είναι «επικίνδυνος» ή ότι πρέπει να αποφεύγεται μαζικά. Αντίθετα, επισημαίνει ότι η πρακτική — όπως κάθε ψυχολογική ή θεραπευτική παρέμβαση — έχει κινδύνους που συνήθως δεν αναφέρονται
Για τον χρήστη αυτό σημαίνει ότι:
- Πριν ξεκινήσει διαλογισμό, καλό είναι να γνωρίζει ότι δεν είναι πάντα όλα ρόδινα, ειδικά αν υπάρχει προϊστορία ψυχικής ασθένειας ή αν χρησιμοποιείται η τεχνική σε πολύ έντονα πλαίσια.
- Πρέπει να υπάρχει ενημέρωση (informed consent): να κατανοεί ο ασκούμενος τι μπορεί να συμβεί, ποια είναι τα πιθανά «παράπλευρα» αποτελέσματα.
- Οι εκπαιδευτές/καθοδηγητές διαλογισμού πρέπει να έχουν επίγνωση των κινδύνων, να μπορούν να ανιχνεύσουν δυσάρεστες αντιδράσεις και να κατευθύνουν τον ασκούμενο προς υποστήριξη αν χρειάζεται.
Συμπέρασμα
Η ευρεία αποδοχή του διαλογισμού ως «αθώας» ή «μόνο ωφέλιμης» πρακτικής δεν αντικατοπτρίζει πλήρως τα στοιχεία της έρευνας. Όπως και με κάθε ψυχολογικό εργαλείο, είναι σημαντικό να υιοθετείται με επίγνωση — όχι από φόβο, αλλά με υπευθυνότητα. Ο διαλογισμός μπορεί να προσφέρει πνευματική και ψυχική ενδυνάμωση, αλλά απαιτεί συνειδητότητα τόσο από τον ασκούμενο όσο και από τον εκπαιδευτή για ενδεχόμενες παρενέργειες.
Πώς να εξασκείτε τον διαλογισμό με ασφάλεια
1. Ξεκινήστε σταδιακά
Μην επιχειρείτε αμέσως πολύωρες ή έντονες πρακτικές. Ξεκινήστε με 5–10 λεπτά ημερησίως και αυξήστε τη διάρκεια σταδιακά. Οι μακρές περίοδοι σιωπής ή βαθιάς ενδοσκόπησης μπορεί να φέρουν στην επιφάνεια συναισθήματα ή αναμνήσεις που δεν είστε έτοιμοι να διαχειριστείτε.
2. Επιλέξτε κατάλληλο περιβάλλον
Κάντε διαλογισμό σε ένα ήσυχο, ασφαλές και γνώριμο περιβάλλον, όπου αισθάνεστε άνετα. Αποφύγετε χώρους ή ομάδες που πιέζουν για «έντονες εμπειρίες» ή υπόσχονται «πνευματική αφύπνιση» μέσα σε λίγες μέρες.
3. Δώστε προσοχή στα σήματα του σώματος και του νου
Εάν κατά τη διάρκεια του διαλογισμού νιώσετε έντονο άγχος, αποσύνδεση (σαν να “φεύγετε”), ζάλη ή θλίψη, διακόψτε απαλά τη συνεδρία. Επιστρέψτε την προσοχή σας στην αναπνοή, ανοίξτε τα μάτια και κινηθείτε λίγο. Αν τα συμπτώματα επιμένουν, συμβουλευτείτε ειδικό ψυχικής υγείας.
4. Αποφύγετε τον απομονωμένο διαλογισμό σε δύσκολες φάσεις
Αν διανύετε περίοδο έντονου στρες, θλίψης ή ψυχικής δυσφορίας, προτιμήστε να κάνετε διαλογισμό με καθοδήγηση — είτε μέσω εκπαιδευμένου δασκάλου, είτε με εφαρμογές που προσφέρουν ήπιες, ασφαλείς συνεδρίες (π.χ. mindful breathing, body scan).
5. Ενημερώστε τον δάσκαλό σας για τυχόν δυσκολίες
Αν συμμετέχετε σε πρόγραμμα ή retreat, μιλήστε ανοιχτά στον εκπαιδευτή σας για οποιαδήποτε ψυχική ή ιατρική δυσκολία. Ένας υπεύθυνος καθοδηγητής θα μπορεί να προσαρμόσει την πρακτική στις ανάγκες σας.
6. Θεωρήστε τον διαλογισμό ως εργαλείο – όχι πανάκεια
Ο διαλογισμός δεν αντικαθιστά την ψυχοθεραπεία, την ιατρική φροντίδα ή την κοινωνική υποστήριξη. Είναι ένα συμπληρωματικό εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει, εφόσον εφαρμόζεται με επίγνωση και ισορροπία.
7. Εστιάστε στη συμπόνια και στην αποδοχή
Η ουσία της πρακτικής είναι η καλοσύνη προς τον εαυτό και όχι η τελειότητα. Αντί να πιέζεστε για «απόλυτη ηρεμία» ή «απουσία σκέψεων», αποδεχθείτε τη φυσική ροή του νου σας.
Ο διαλογισμός είναι πολύτιμο εργαλείο, αρκεί να γίνεται με μέτρο, καθοδήγηση και αυτοπαρατήρηση. Η αυτοφροντίδα και η επίγνωση των ορίων μας αποτελούν το θεμέλιο μιας υγιούς ψυχικής πρακτικής.
