Το 1952, ο Ζέλμαν Βαξμαν τιμήθηκε με το Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής για την ανακάλυψη της στρεπτομυκίνης και τη συνεισφορά του στη μελέτη αντιβιοτικών που προέρχονται από βακτήρια του εδάφους.
Η στρεπτομυκίνη είναι ένα αντιβιοτικό ευρέος φάσματος που προέρχεται από το βακτήριο Streptomyces griseus. Επέφερε επανάσταση στη θεραπεία σοβαρών βακτηριακών λοιμώξεων και χρησιμοποιήθηκε κυρίως για:
- Φυματίωση: Ήταν το πρώτο φάρμακο που αντιμετώπισε αποτελεσματικά τη φυματίωση (Mycobacterium tuberculosis), η οποία ήταν έως τότε ανίατη ασθένεια.
- Βρουκέλλωση: Ενάντια στα βακτήρια Brucella spp.
- Πανούκλα: Κατά του Yersinia pestis, του μικροβίου που προκαλεί την πανούκλα.
- Τουλαραιμία: Κατά του Francisella tularensis.
- Άλλες λοιμώξεις: Κατά ορισμένων Gram-αρνητικών και κάποιων Gram-θετικών βακτηρίων, αν και η αποτελεσματικότητά της περιορίστηκε με την ανάπτυξη αντοχής.
Προκλήσεις και Χρήση
Η στρεπτομυκίνη παραμένει ένα σημαντικό φάρμακο, κυρίως σε συνδυασμό με άλλα αντιβιοτικά για την αντιμετώπιση ανθεκτικών στελεχών φυματίωσης. Ωστόσο, η χρήση της έχει μειωθεί λόγω παρενεργειών, όπως βλάβες στην ακοή (ωτοτοξικότητα) και στην ισορροπία (νεφροτοξικότητα), καθώς και λόγω της ανάπτυξης ανθεκτικών βακτηρίων.
Πριν την ανακάλυψη της στρεπτομυκίνης το 1943, η θεραπεία της φυματίωσης ήταν περιορισμένη και συχνά αναποτελεσματική. Η φυματίωση, γνωστή και ως “λευκή πανούκλα,” ήταν μία από τις πιο θανατηφόρες ασθένειες παγκοσμίως, με υψηλή νοσηρότητα και θνησιμότητα.
Τι γινόταν πριν τη στρεπτομυκίνη:
- Σανατόρια και απομόνωση
- Οι ασθενείς με φυματίωση συχνά στέλνονταν σε σανατόρια, ειδικά κέντρα θεραπείας σε περιοχές με καθαρό αέρα και ήπιο κλίμα.
- Η φιλοσοφία βασιζόταν στην ξεκούραση, την καλή διατροφή και την έκθεση στον φρέσκο αέρα, χωρίς όμως να υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία.
- Η απομόνωση στόχευε στην πρόληψη της μετάδοσης της νόσου.
- Πνευμονοθώρακας
- Εφαρμοζόταν μια ριζοσπαστική μέθοδος: η τεχνητή κατάρρευση του πνεύμονα που είχε προσβληθεί, με την εισαγωγή αέρα στον υπεζωκοτικό χώρο.
- Σκοπός ήταν να “ξεκουραστεί” ο πνεύμονας και να μειωθεί η δραστηριότητα του βακτηρίου.
- Η μέθοδος είχε περιορισμένη επιτυχία και συχνά προκαλούσε επιπλοκές.
- Υδροθεραπεία και φυσιοθεραπεία
- Αυτές οι μέθοδοι περιλάμβαναν ζεστά λουτρά, εισπνοές θερμών υδρατμών και ειδικές ασκήσεις για τη βελτίωση της πνευμονικής λειτουργίας.
- Φαρμακευτικά μέσα
- Πριν από τα αντιβιοτικά, τα φάρμακα που χρησιμοποιούνταν ήταν περιορισμένα και αναποτελεσματικά. Χρησιμοποιούνταν παρασκευάσματα με βάση το ιώδιο, τη φαινόλη ή άλλα αντισηπτικά, που δεν μπορούσαν να εξοντώσουν το Mycobacterium tuberculosis.
Θνησιμότητα πριν τη στρεπτομυκίνη
- Η φυματίωση προκαλούσε εκατομμύρια θανάτους ετησίως.
- Χωρίς αντιβιοτικά, οι περισσότεροι ασθενείς είτε πέθαιναν από την ασθένεια είτε ζούσαν με σοβαρές επιπλοκές, όπως καταστροφή των πνευμόνων ή διάδοση της λοίμωξης σε άλλα όργανα (π.χ. οστά, εγκέφαλο).
Σημασία της στρεπτομυκίνης
Η ανακάλυψη της στρεπτομυκίνης το 1943 έφερε την πρώτη ελπίδα για τη θεραπεία της φυματίωσης, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που οι πνεύμονες είχαν προσβληθεί σοβαρά. Σταδιακά, η χρήση της, σε συνδυασμό με άλλα αντιβιοτικά, μείωσε δραστικά τη θνησιμότητα της ασθένειας.
Η φυματίωση (ΤΒ) παραμένει μια σοβαρή δημόσια υγειονομική πρόκληση, παρά τις σημαντικές προόδους στη διάγνωση και θεραπεία. Σήμερα, η αντιμετώπιση της φυματίωσης περιλαμβάνει ένα συνδυασμό αντιβιοτικών θεραπειών και στρατηγικών δημόσιας υγείας.
Σύγχρονη θεραπεία της φυματίωσης
- Τυπική φαρμακευτική αγωγή (ευαίσθητη φυματίωση):
- Η θεραπεία βασίζεται σε συνδυασμό αντιβιοτικών που λαμβάνονται για 6 μήνες. Τα φάρμακα περιλαμβάνουν:
- Ισονιαζίδη (INH)
- Ριφαμπικίνη (RIF)
- Πυραζιναμίδη (PZA)
- Εθαμβουτόλη (EMB)
- Τα τέσσερα φάρμακα δίνονται για 2 μήνες (εντατική φάση), και στη συνέχεια η ισονιαζίδη και η ριφαμπικίνη συνεχίζονται για άλλους 4 μήνες (φάση συντήρησης).
- Η θεραπεία βασίζεται σε συνδυασμό αντιβιοτικών που λαμβάνονται για 6 μήνες. Τα φάρμακα περιλαμβάνουν:
- Πολυανθεκτική φυματίωση (MDR-TB):
- Αυτή προκαλείται από στελέχη του Mycobacterium tuberculosis που είναι ανθεκτικά σε ισονιαζίδη και ριφαμπικίνη.
- Η θεραπεία είναι πιο δύσκολη, διαρκεί 18-24 μήνες και περιλαμβάνει:
- Φάρμακα δεύτερης γραμμής όπως η μπεντοκουιλήνη, η ντελαμανίδη, και οι φθοριοκινολόνες (π.χ. λεβοφλοξασίνη).
- Η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει ενέσιμα φάρμακα και συνοδεύεται συχνά από παρενέργειες.
- Ακραία ανθεκτική φυματίωση (XDR-TB):
- Είναι ανθεκτική σε περισσότερα φάρμακα, περιλαμβάνοντας τουλάχιστον μία φθοριοκινολόνη και ένα ενέσιμο δεύτερης γραμμής.
- Η θεραπεία είναι ακόμη πιο περίπλοκη, με νέα φάρμακα όπως η πρετομανίδη να προσφέρουν ελπίδα σε συνδυασμό με άλλα.
- Λανθάνουσα φυματίωση:
- Για άτομα με λανθάνουσα (ασυμπτωματική) φυματίωση, χορηγείται θεραπεία με ισονιαζίδη ή ριφαμπικίνη για 3-9 μήνες, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος ανάπτυξης ενεργούς νόσου.
Διάγνωση
- Σήμερα χρησιμοποιούνται σύγχρονες μέθοδοι διάγνωσης:
- Δοκιμή Mantoux (δοκιμασία δερματικής αντίδρασης).
- Γονιδιακή ανάλυση (GeneXpert): Ταχεία μέθοδος που εντοπίζει το Mycobacterium tuberculosis και αντοχή στη ριφαμπικίνη μέσα σε λίγες ώρες.
- Ακτινογραφία θώρακα για έλεγχο βλαβών στους πνεύμονες.
Πρόληψη
- Εμβολιασμός:
- Το BCG εμβόλιο εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε χώρες με υψηλή επίπτωση φυματίωσης για την πρόληψη της βαριάς νόσου σε παιδιά.
- Δημόσια υγεία:
- Προγράμματα παρακολούθησης (DOTS – Directly Observed Treatment Short-course), όπου οι ασθενείς παρακολουθούνται για να ολοκληρώσουν τη θεραπεία τους και να αποφευχθεί η ανάπτυξη αντοχής.
Προκλήσεις σήμερα
- Ανθεκτικότητα στα φάρμακα: Η πολυανθεκτική και ακραία ανθεκτική φυματίωση αποτελούν σημαντική απειλή, ιδιαίτερα σε χώρες με ανεπαρκή συστήματα υγείας.
- Πανδημία COVID-19: Επηρέασε την παρακολούθηση και τη διάγνωση της φυματίωσης, οδηγώντας σε αύξηση των αδιάγνωστων περιπτώσεων.
Στιγματισμός: Ο κοινωνικός στιγματισμός αποθαρρύνει πολλούς από τη λήψη θεραπείας.
