Εγκέφαλος, κουλτούρα και η απελευθέρωση από το «πρέπει να νιώθω»
Για πολλά χρόνια πιστεύαμε ότι τα συναισθήματα είναι αυτόματα, καθολικά και βιολογικά προκαθορισμένα: φόβος, χαρά, θυμός — σαν κουμπιά που πατιούνται μέσα στον εγκέφαλο. Η Lisa Feldman Barrett, καθηγήτρια Ψυχολογίας και Νευροεπιστήμης στο Northeastern University, έρχεται να ανατρέψει αυτή τη βεβαιότητα με μια ριζοσπαστική αλλά βαθιά ανθρώπινη ιδέα: Τα συναισθήματα δεν “συμβαίνουν” απλώς. Κατασκευάζονται.
Ο εγκέφαλος δεν αντιδρά — προβλέπει
Σύμφωνα με τη θεωρία της Barrett, ο εγκέφαλος δεν λειτουργεί παθητικά, περιμένοντας ερεθίσματα για να αντιδράσει. Αντίθετα, προβλέπει συνεχώς τι πρόκειται να συμβεί και προετοιμάζει το σώμα αναλόγως.
Τα συναισθήματα, λοιπόν, δεν είναι έτοιμες αντιδράσεις. Είναι:
- προβλέψεις
- βασισμένες σε προηγούμενες εμπειρίες
- επηρεασμένες από τη γλώσσα και την κουλτούρα
- συνδεδεμένες με την κατάσταση του σώματος (κούραση, πείνα, στρες)
Με άλλα λόγια, αυτό που ονομάζουμε «συναίσθημα» είναι ένα νόημα που δίνει ο εγκέφαλος σε σωματικές αισθήσεις, μέσα σε συγκεκριμένο πολιτισμικό πλαίσιο.
Η κουλτούρα γράφει στον εγκέφαλο
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της έρευνας της Barrett είναι ο ρόλος της κουλτούρας.
Δεν μαθαίνουμε απλώς λέξεις για τα συναισθήματα — μαθαίνουμε πώς να τα βιώνουμε.
Άλλοι πολιτισμοί έχουν συναισθήματα που δεν μεταφράζονται εύκολα.
Άλλοι ερμηνεύουν τη θλίψη, τη σιωπή ή την ένταση με εντελώς διαφορετικό τρόπο.
Αυτό σημαίνει ότι:
- δεν υπάρχει ένας «σωστός» τρόπος να νιώθουμε
- δεν υπάρχει παγκόσμιος συναισθηματικός χάρτης
- και σίγουρα δεν υπάρχει συναισθηματική κανονικότητα
Τι σημαίνει αυτό για την ψυχική υγεία
Η προσέγγιση της Lisa Feldman Barrett είναι βαθιά απελευθερωτική.
Αν τα συναισθήματα κατασκευάζονται, τότε:
- δεν είμαστε παγιδευμένοι σε αυτά
- μπορούμε να τα επανανοηματοδοτήσουμε
- μπορούμε να μάθουμε νέους τρόπους ερμηνείας των σωματικών μας καταστάσεων
Η ψυχική υγεία δεν αφορά την εξάλειψη των «αρνητικών» συναισθημάτων, αλλά την ικανότητα ευελιξίας: να έχουμε περισσότερα συναισθηματικά εργαλεία, περισσότερες λέξεις, περισσότερες επιλογές.
Γιορτές, συναισθήματα και ελευθερία
Στις γιορτές, αυτή η γνώση αποκτά ιδιαίτερη σημασία.
Η κοινωνία μάς υπαγορεύει πώς «πρέπει» να νιώθουμε: χαρούμενοι, ευγνώμονες, κοινωνικοί.
Η επιστήμη της Barrett μας λέει κάτι διαφορετικό: Δεν υπάρχει συναίσθημα εκτός πλαισίου. Και το πλαίσιο αλλάζει από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Η κατανόηση αυτή δημιουργεί χώρο:
- για λιγότερη ενοχή
- για περισσότερη αυτοπαρατήρηση
- για αυθεντική φροντίδα του εαυτού
Ένα νέο λεξιλόγιο ζωής
Ίσως το πιο σημαντικό μήνυμα της Lisa Feldman Barrett είναι ότι, μαθαίνοντας περισσότερα για τα συναισθήματα, δεν γινόμαστε πιο ψυχροί — γινόμαστε πιο ελεύθεροι.
Πιο ακριβείς με τον εαυτό μας.
Πιο ανεκτικοί με τους άλλους.
Πιο συνειδητοί στον τρόπο που ζούμε.
Και στο πλαίσιο του nanascent, αυτή η γνώση δεν είναι απλώς επιστημονική πληροφορία. Είναι πρόσκληση για έναν πιο ήπιο, πιο ανθρώπινο τρόπο ύπαρξης.
