1. Λογιστικό μέρος (λογική / νους)
Στο πλατωνικό μοντέλο, το λογιστικό αποτελεί το ανώτερο στοιχείο της ψυχής και είναι υπεύθυνο για την ορθολογική σκέψη και τη λήψη αποφάσεων. Στα σύγχρονα ψυχολογικά μοντέλα αντιστοιχεί στις εκτελεστικές λειτουργίες, όπως η λογική σκέψη, η επίλυση προβλημάτων, ο έλεγχος παρορμήσεων και ο αυτοέλεγχος.
Σχόλιο: Ο Πλάτων θεωρεί ότι η λογική πρέπει να ηγείται των υπόλοιπων τμημάτων της ψυχής. Αντίστοιχα, και στη σύγχρονη ψυχολογία, οι εκτελεστικές λειτουργίες σχετίζονται με τον ορθολογικό έλεγχο και τη ρύθμιση συμπεριφοράς.
2. Θυμοειδές (συναίσθημα, δύναμη, πάθος)
Για τον Πλάτωνα, το θυμοειδές είναι το μέρος που περιέχει την ψυχική δύναμη, το θάρρος, την οργή και την αίσθηση δικαίου. Στη σύγχρονη ψυχολογία μπορεί να συγκριθεί με το σύστημα των συναισθηματικών κινήτρων και των παρορμήσεων — όπως το μοντέλο του Freud, όπου το υπερεγώ και το εγώ αλληλεπιδρούν με τις εσωτερικές επιθυμίες, ή με σύγχρονες θεωρίες που εξετάζουν τη συναισθηματική ρύθμιση.
Σχόλιο: Στον Πλάτωνα, το θυμοειδές λειτουργεί ως «σύμμαχος» του λογιστικού απέναντι στα άλογα πάθη. Δηλαδή, τα συναισθήματα μπορούν να ενισχύσουν τη λογική, εφόσον κατευθύνονται σωστά.
3. Επιθυμητικό (σωματικές ανάγκες και επιθυμίες)
Το επιθυμητικό αφορά βασικές ανάγκες, ένστικτα και απολαύσεις. Αντιστοιχεί, κατά Freud, στο «εκείνο» (id), το οποίο περιλαμβάνει βιολογικές ορμές που ζητούν ικανοποίηση.
Σχόλιο: Για τον Πλάτωνα, το επιθυμητικό δεν είναι «κακό», αλλά χρειάζεται έλεγχο ώστε να μην κυριαρχήσει στην ψυχή. Η λογική, με τη βοήθεια του θυμοειδούς, οφείλει να το ρυθμίζει.
Κοινές ιδέες/σημεία επαφής
- Και στα δύο μοντέλα υπάρχει η ιδέα της εσωτερικής σύγκρουσης: στο Πλάτωνα όταν η επιθυμία κυριαρχεί, η ψυχή αποσυντονίζεται. Στο Freud, το id, το εγώ και το υπερεγώ βρίσκονται σε δυναμική αλληλεπίδραση.
- Και τα δύο μοντέλα τονίζουν ότι η «υγεία» της ψυχής/προσωπικότητας έγκειται στην ισορροπία και τη συνεργασία των επιμέρους μερών.
- Ο Πλάτων βλέπει τη λογική ως ηγετική δύναμη. Στη νεότερη ψυχανάλυση, το εγώ (ego) λειτουργεί ως μεσολαβητής — αλλά δεν είναι ακριβώς το ίδιο με το λογιστικόν· Ο Freud δίνει έμφαση και σε καταπιεσμένες δυνάμεις (ασυνείδητο).
Βασικές διαφορές
- Ο Πλάτων παρουσιάζει ένα θετικό πρότυπο αρμονίας («όταν η λογική κυριαρχεί και τα άλλα μέρη συμμορφώνονται»). Στο Freud ή άλλες ψυχολογικές θεωρίες, η έμφαση είναι περισσότερο στη διάγνωση σύγκρουσης, στην θεραπεία των ψυχικών συγκρούσεων και τραυμάτων.
- Η ψυχολογία του Freud εισάγει έννοιες όπως το ασυνείδητο, τη σεξουαλικότητα, και την ανάπτυξη στη διάρκεια της ζωής (π.χ. παιδικά στάδια). Ο Πλάτων εστιάζει κυρίως στο «είναι» της ψυχής και τη σχέση της με τη λογική, την ηθική και την αλήθεια.
- Η σύγχρονη ψυχολογία βασίζεται σε εμπειρικά δεδομένα, έρευνα, θεραπευτικές πρακτικές. Ο Πλάτων κάνει φιλοσοφική προσέγγιση χωρίς να βασίζεται σε πειραματικά δεδομένα.
Γιατί είναι χρήσιμη η σύγκριση;
Η σύγκριση μας επιτρέπει να δούμε πόσο οι προγενέστερες φιλοσοφικές ιδέες ανταποκρίνονται ή εμπνέουν σύγχρονες θεωρίες. Βοηθά επίσης να κατανοήσουμε καλύτερα τη δική μας συναισθηματική και ψυχική ζωή — π.χ., όταν νιώθουμε «διχασμένοι», μπορούμε να αναγνωρίζουμε ποιο μέρος της ψυχής μας (λογική/θυμός/επιθυμία) χρειάζεται ενίσχυση ή διαχείριση.
Πηγή: academia.edu
